Οι Ελληνες πρωτοπόροι του σινεμά
|
|
Τα αποκαλύπτει ο ερευνητής Νίκος Θεοδοσίου στο νέο βιβλίο του «Ο μετανάστης κινηματογράφος» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νεανικό Πλάνο». Μας πληροφορεί για παράδειγμα ότι ένας Ελληνας πρωταγωνίστησε στη μεγαλύτερη κινηματογραφική επιτυχία της εποχής του κινητοσκοπίου του Εντισον (το κλειστό εκείνο κουτί ατομικής θέασης κινούμενων εικόνων, που αποτέλεσε πρόδρομο του κινηματογράφου).
Επίσης, ότι Ελληνες ήταν αυτοί που πρώτοι εισήγαγαν τα κινητοσκόπια από την Αμερική στην Ευρώπη, δημιουργώντας έτσι την αλυσιδωτή αντίδραση που τελικά γέννησε το σινεμά (ως γνωστόν ο Λιμιέρ, εφευρέτης του κινηματογράφου, συνέβαλε στην εξέλιξη κινητοσκοπίων του Εντισον σε μηχανές λήψης και προβολής). Το βιβλίο μάλιστα δημοσιεύει σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα της εποχής.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:
*Ο Γιώργος Γεωργιάδης και ο Γιώργος Τραγίδης, Ελληνες της διασποράς και επιχειρηματικά «δαιμόνια», με έδρα το Λονδίνο, την άνοιξη του 1894 αγοράζουν μερικά κινητοσκόπια στη Ν.Υόρκη, και πριν καν το επιχειρήσει ο εφευρέτης τους, τα εισάγουν με επιτυχία στο παρθένο κινηματογραφικά έδαφος της Ευρώπης. Χωρίς άδεια όμως…
Ετσι, οι μετέπειτα νόμιμοι εκπρόσωποι του Εντισον τους κάνουν αγωγή. Οχι όμως προτού οι δύο Ελληνες αναθέσουν στον άγγλο εφευρέτη Ρόμπερτ Πολ να τους φτιάξει αντίγραφα του κινητοσκοπίου, προκειμένου να προβάλλουν ταινίες στο κοινό! Κι έκαναν χρυσές δουλειές…
Παράνομα; Οχι ακριβώς! Ο Εντισον είχε αμελήσει να κατοχυρώσει την εφεύρεσή του στη Βρετανία! Στις λιγοστές έκτοτε αναφορές στο όνομά τους, οι δύο Ελληνες, από κάποιους καταγγέλλονται ως απατεώνες, και από κάποιους άλλους εξυμνούνται για την προσφορά τους…
*Την ίδια περίπου περίοδο ένας άλλος έλληνας μετανάστης στις ΗΠΑ, κουρέας, καλείται να προσφέρει τις υποκριτικές -για την ακρίβεια ξυριστικές- του ικανότητες στην πρώτη σημαντική ταινία της εποχής των κινητοσκοπίων του Εντισον (1894) με τίτλο «Το κουρείο».
Ηδη από το 1893 ο βοηθός του Εντισον Γουίλιαμ Ντίξον είχε κατασκευάσει κινηματογραφικό στούντιο στο West Orange, όπου γύριζε τις πρώτες ταινίες για τα κινητοσκόπια. Εκεί έφερε και τον έλληνα κουρέα και τον έβαλε να παίξει: να κάνει δηλαδή ότι ξυρίζει τον πελάτη του στο αυτοσχέδιο κουρείο. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, αλλού εμφανίζεται ως λαμπρός κουρέας- καλλιτέχνης και αλλού ως βασανιστής του πελάτη του! Ούτως ή άλλως, θα δικαιούνταν να περηφανευτεί ως ο πρώτος Ελληνας που έπαιξε στο σινεμά!
Οι πρώτες πολεμικές ταινίες
«Η ταινία μάλιστα με την αφεντιά του ήταν η πρώτη ταινία που έπιασε στα χέρια του ο Αντουάν Λιμιέρ το καλοκαίρι του 1894, και είπε στους γιους του να του κατασκευάσουν παρόμοιες…» γράφει ο Ν. Θεοδοσίου. Το «Κουρείο» υπήρξε επίσης η πρώτη κωμωδία που προβλήθηκε στο κινητοσκόπιο, αλλά και η πρώτη ταινία που απέκτησε ριμέικ: «Το νέο κουρείο»!
*Τρία χρόνια αργότερα (1897), ο γάλλος πρωτοπόρος του κινηματογράφου Ζορζ Μελιές γύρισε τέσσερα φιλμ με θέμα τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, που τότε διεξαγόταν στη Θεσσαλία και την Ηπειρο: αυτός έμελλε να είναι ο πρώτος πόλεμος στην ιστορία του κινηματογράφου! Χρησιμοποιώντας ντεκόρ που αναπαρίσταναν την ελληνική ύπαιθρο, ο Μελιές συντάχθηκε με αυτόν τον τρόπο στο πλευρό των Ελλήνων. Οι ταινίες αυτές, παραδόξως, δεν προβλήθηκαν ποτέ στην Ελλάδα, και δυστυχώς σήμερα δεν σώζεται παρά μόνο μία: «Η ναυμαχία στο Αιγαίο».
*Ο Ν. Θεοδοσίου όμως μας δίνει πληροφορίες και για τις πρώτες ταινίες που προβλήθηκαν στην Ελλάδα σε καφενεία, πλατείες και σχολεία και τις οποίες βλέπαμε σχεδόν ταυτόχρονα με τις άλλες χώρες. Μερικοί από τους τίτλους: «Στρατιώτης προσπαθεί να φιλήσει επί του πάγκου την κοπέλλαν», «Η λαιμαργία των Μαύρων», «Ψυχρολουσία διανομέως επιστολών» και, μεταξύ πολλών άλλων, «Το λουτρό μιας Γαλλίδας», μια ταινία που θεωρήθηκε άσεμνη και σκανδαλώδης και επιχειρήθηκε η απαγόρευσή της (η πρώτη απόπειρα λογοκρισίας). Το αστείο είναι ότι μια ακόμα πιο προκλητική ταινία, «Ο Αγ. Αντώνιος πειραζόμενος υπό γυναικών», με τον άγιο να κολάζεται από μια γυμνή γυναίκα, ταινία που συζητήθηκε πολύ στην πουριτανική Αγγλία, εδώ πέρασε στο ντούκου. Μάλλον λόγω κακής προβολής!
Εντύπωση επίσης προκαλεί η πληροφορία ότι οι πρώτοι -και περισσότεροι- κινηματογραφικοί επιχειρηματίες του εικοστού αιώνα στην Ελλάδα (διανομείς, αιθουσάρχες) προέρχονται από την άλλη πλευρά του Αιγαίου: τη Σμύρνη, την Πόλη, την Αλεξάνδρεια…
*Αλλά και αρκετά χρόνια αργότερα, σύμφωνα με τον Τέρι Ράμσεϊ, τον αμερικανό συγγραφέα του «Α million and one nights» (1926), «οι Ελληνες αποτελούν τη μεγαλύτερη αμιγή φυλετική ομάδα μεταξύ των ανθρώπων του θεάματος στις ΗΠΑ. Μια πρόχειρη έρευνα, έξι χρόνια πριν, καταμέτρησε 1.400 έλληνες ιδιοκτήτες αιθουσών σε σύνολο περίπου 14.000!».
Να που οι Ελληνες στην Αμερική δεν έπλεναν μόνο πιάτα…
«Αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα είναι αυτό του Περικλή Αλέξανδρου Πανταζή, που από αγράμματος μετανάστης από την Ανδρο, που μιλούσε έξι γλώσσες, αλλά δεν ήξερε να γράφει και να διαβάζει σε καμιά, κατέληξε μεγιστάνας του θεάματος, οικοδομώντας κινηματογραφικά παλάτια». Το 1926 ήταν ήδη ιδιοκτήτης τριάντα θεάτρων…
Στην πρεμιέρα ωστόσο (1930) του εντυπωσιακότερου δημιουργήματός του, του «Pantages Theatre» (1,25 εκατομμύρια δολάρια), ο Πανταζής δεν κατάφερε να παρευρεθεί. Βρισκόταν στη φυλακή, εκτίοντας ποινή κάθειρξης 50 ετών για απόπειρα βιασμού μιας 17χρονης! Στην πραγματικότητα, γράφει ο Ν. Θεοδοσίου, αρνήθηκε να υποταχθεί στη μαφία που θέλησε να εξαγοράσει την αλυσίδα θεάτρων του, και αυτή τον εκδικήθηκε προσάπτοντάς του μια πράξη που αργότερα αποδείχθηκε πως δεν διέπραξε… Ο Πανταζής αθωώθηκε, αλλά ήταν πια αργά: είχε χρεοκοπήσει.
*Το καμάρι του ωστόσο, το «Pantages Theatre», που για δέκα χρόνια φιλοξενούσε την απονομή των Οσκαρ (1949-1959), δεσπόζει ακόμα και σήμερα στην καρδιά του Χόλιγουντ, θυμίζοντας στους λιγοστούς που γνωρίζουν την περίπτωσή του, τον Ελληνα αυτό επιχειρηματία που συνειδητά παρείχε θέαμα στα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας, με το πιο φτηνό εισιτήριο…
ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ 