Ghost in the noonday sun
Santa Barbara: Φαντάσματα στην Κερύνεια
Ένα σαπιοκάραβο κι ο Πίτερ Σέλερς στην Κύπρο το 1973
Μια εξονυχιστική έρευνα με φόντο την τραγωδία της Κύπρου
ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ (εφημερίδα ΣΗΜΕΡΙΝΗ)
Προβλήθηκε, πρόσφατα, στη Λευκωσία, το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Νίκου Θεοδοσίου Santa Barbara -Φαντάσματα στην Κερύνεια– που επιχειρεί να ρίξει φως σ’ ένα περίεργο όσο και ύποπτο κινηματογραφικό «συμβάν», που έλαβε χώραν τους τελευταίους μήνες του 1973 στην Κερύνεια.
Εν στενώ φιλικώ κύκλω, ο σκηνοθέτης Νίκος Θεοδοσίου έκανε την περασμένη Δευτέρα τα εν Κύπρω αποκαλυπτήρια της ταινίας του, «Σάντα Μπάρμπαρα – Φαντάσματα στην Κερύνεια». Ενός αποκαλυπτικού ντοκιμαντέρ, που αναφέρεται στην περίεργη ιστορία της παραγωγής μιας κινηματογραφικής ταινίας τους τελευταίους μήνες του 1973 στην Κερύνεια, με πρωταγωνιστές τον Πίτερ Σέλερς, τον Άντονι Φραντσιόζα, τον Πίτερ Μπόιλ κ.ά., η οποία δεν ολοκληρώθηκε αλλά και ούτε προβλήθηκε ποτέ.
«Σάντα Μπάρμπαρα» ήταν το όνομα του σαπιοκάραβου που πήρε τη μορφή ενός παλιού πειρατικού για τις ανάγκες της ταινίας. Καθώς το φιλμ δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες -στη δεκαετία του ‘80 κυκλοφόρησε στην Αμερική σε κασέτα VHS, την ανακάλυψαν οι κινηματογραφιστές της ταινίας και πήραν αποσπάσματα για το ντοκιμαντέρ τους-, στην Κύπρο, είχε διαδοθεί ότι η ταινία ήταν μια συγκαλυμμένη επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών που σχετίζονταν με την προετοιμασία της τουρκικής εισβολής τον Ιούλιο του 1974 στο νησί.
Εμμένοντας στον ερευνητικό του στόχο, να αφαιρέσει το πέπλο αυτής της μυστήριας υπόθεσης αλλά και να προβληματίσει για την, κατά κανόνα, ανεξέταστη προφάνεια των γεγονότων, το ντοκιμαντέρ ανοίγει τη βεντάλια των πολιτικών σκοπιμοτήτων που «συνήργησαν» στον κυπριακό χώρο την ταραχώδη αυτή περίοδο, προσφέροντας ένα εξηγητικό ‘σενάριο’ για μια σειρά από, φαινομενικώς, ασύνδετα, μεταξύ τους, γεγονότα, που διαδραματίστηκαν, σχεδόν ταυτόχρονα, στην καμουφλαρισμένη σκηνή του κυπριακού δράματος.
«Περίεργα και απίθανα πράγματα»
Ο Νίκος Θεοδοσίου, πέρα από τα αποσπάσματα της ταινίας και διάφορα ντοκουμέντα σχετικά με την άφιξη του Πίτερ Σέλερς, του παραγωγού και του ξένου συνεργείου, παρουσιάζει συνεντεύξεις με Ελληνοκυπρίους που συνεργάστηκαν στην παραγωγή.
Στις συνεντεύξεις γίνονται αποκαλύψεις «για διάφορα περίεργα που συνέβαιναν κατά τα γυρίσματα. Το χρήμα έρρεε άφθονο και ανεξέλεγκτα για απίθανες αγορές. Το σαπιοκάραβο δεν ήταν ικανό να πλεύσει στα βαθιά (αν και, περιέργως, έφτασε στο λιμάνι της Κερύνειας), ενώ συνεχώς πηγαινοερχόταν στην περιοχή χωρίς να απομακρύνεται από την ακτή, με διάφορους να φωτογραφίζουν τα τοπία. Τα ίδια που χρησιμοποιήθηκαν στην τουρκική απόβαση. Την ίδια περίοδο η πολιτική κατάσταση ήταν έκρυθμη – η ΕΟΚΑ Β’ συγκρουόταν με αντίστοιχη τουρκική οργάνωση, στη Μέση Ανατολή η κατάσταση προμήνυε πόλεμο. Οι παραγωγοί, όμως, της ταινίας όχι μόνον επέλεξαν την Κερύνεια για τα γυρίσματα, αλλά και έδειχναν να αδιαφορούν για το τι συνέβαινε γύρω τους»…
Μια συστολή σιωπής
Το ντοκιμαντέρ, παρότι προβλήθηκε ήδη στο «Πανόραμα» του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το Μάρτιο του 2007, και στο 1ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, στη Χαλκίδα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, «αποτελεί μια ενδιάμεση ταινία», σύμφωνα με το σκηνοθέτη της, «αφού η έρευνα ακόμη συνεχίζεται, αποδίδοντας ένα εξαιρετικά πολύτιμο υλικό, που φωτίζει ‘πειστικότερα’ τις πτυχές της περίεργης αυτής ιστορίας, καθιστώντας ολοένα και πιο πιεστικά τα ερωτήματα». Η ταινία δεν δίνει απαντήσεις, αλλά βάζει σοβαρά ερωτήματα, που αξίζει να απαντηθούν. Ταυτόχρονα, επιχειρεί να παραβιάσει μια ‘συστολή σιωπής’ που υπάρχει γύρω από αυτό το θέμα, «αφού αρκετοί άνθρωποι που γνωρίζουν, αρνήθηκαν να πουν οτιδήποτε, και άλλοι, που μίλησαν κατ’ αρχήν, δεν θέλησαν να συμπεριληφθούν οι μαρτυρίες τους στο ντοκιμαντέρ, με αποτέλεσμα να μείνουν αναξιοποίητες… Βλέποντας τώρα την ταινία, ίσως κάτι τους ωθήσει ν’ αλλάξουν γνώμη» λέει ο Νίκος Θεοδοσίου.
Κινηματογράφος και ιστορία
Η ενασχόληση με την υπόθεση αυτή προέκυψε από το ενδιαφέρον μου για την κοινωνική διάσταση του κινηματογράφου, από τη σύνδεσή του με την κοινωνική ιστορία και τις ιδεολογικές χρήσεις του, επισημαίνει ο Ελλαδίτης σκηνοθέτης, που πρόσφατα παρουσίασε στην Κύπρο άλλη μια ταινία του, που άπτεται της κοινωνικής διάστασης της κινηματογραφικής τέχνης, το εξαίρετο ντοκιμαντέρ «Ο κ. Λεονάρδος και οι άλλοι», στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, που έγινε την περασμένη βδομάδα στη Β’ Δημοτική Αγορά Λεμεσού. «Ενώ, όμως, οι ιδεολογικές χρήσεις του κινηματογράφου, από τις διάφορες εξουσίες και κυβερνήσεις, εμφανίζονται σχεδόν με την εμφάνισή του -παράδειγμα οι ‘πολιτικές’ ταινίες του Μελιές για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, που έπαιρναν σαφή θέση υπέρ των Ελλήνων-, η χρησιμοποίησή του ως μέρους μιας πολεμικής μηχανής και ως μέσου για τη διοργάνωση μιας στρατιωτικής επιχείρησης, γίνεται, για πρώτη φορά, το 1973, με την ταινία αυτή. Αυτό ήταν κάτι που μου προξένησε τεράστιο ενδιαφέρον, αλλά και μου έδωσε το κίνητρο να αποδυθώ σε μια επίπονη και δύσκολη έρευνα…
Για πρώτη φορά συναντούσα μια παρόμοια χρήση του κινηματογράφου. Απέκτησα μια κόπια σε βίντεο αυτής της ταινίας και, ψάχνοντας στοιχεία γύρω από αυτήν, διαπίστωσα ότι την κάλυπτε ήδη ένα αρκετά μεγάλο μυστήριο. Το αποτέλεσμα, που ελπίζω ότι δεν θα είναι το τελικό, είναι αυτό που είδατε»…
_______________
Η προβολή της ταινίας έγινε τη Δευτέρα 11 Αυγούστου στο μπαρ “Μπαστιόνε” απέναντι από το θέατρο Ένα στην Πύλη Αμμοχώστου.
Το άρθρο του Μιχάλη Παπαδόπουλου υπάρχει στη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας http://www.simerini.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=345947
ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ 