Ο Ροβήρος Μανθούλης (δεξιά) και ο συναγωνιστής του στην ΕΠΟΝ Ευριπίδης Πόποτας
Μια μέρα του Ιούλη του 2018, ο Ροβήρος Μανθούλης μού ζήτησε να πάω μαζί του σε μια συνάντηση με ένα πρόσωπο που είχε να δει εβδομήντα χρόνια! Και για πρώτη φορά, μου ζήτησε να έχω κάμερα μαζί μου. Να καταγράψω την κουβέντα.
Τον έλεγαν Ευριπίδη και η πρώτη αλλά και τελευταία συνάντησή τους πήγαινε πίσω στο 1948. Είχε κρατήσει λίγα λεπτά αν όχι δευτερόλεπτα. Τόσο όσο να μεταφέρει ο Ευριπίδης, που μόλις είχε αποφυλακιστεί, ένα μήνυμα από τον Τάκη, που θα οδηγούνταν σε λίγο στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ενα μήνυμα με τρεις λέξεις – αν το «ρε» μπορεί να θεωρηθεί λέξη. Ο Εμφύλιος μαινόταν.
Μέσα στη θύελλα που σαρώνει τον πλανήτη σήμερα, την οικονομική κρίση που συνθλίβει τους αδύνατους, την πανδημία που σπέρνει το θανατικό, τον βάρβαρο πόλεμο στην Ουκρανία με τις απρόβλεπτες προεκτάσεις…
Ο άνθρωπος που πέρασε μέσα από τη φωτιά του δεύτερου παγκόσμιου, την κατοχή, την Αντίσταση, αλλά κουβαλώντας ταυτόχρονα το βάρος της τραγωδίας του 22 από τη μεριά του πατέρα, που βίωσε τη δικτατορία των συνταγματαρχών και την αναγκαστική προσφυγιά και περνώντας μέσα από το καμίνι του Μάη του 68 στο Παρίσι…
Ο άνθρωπος που με την κάμερά του γύρισε και τις τέσσερις ηπείρους, σε τόπους ήρεμους αλλά και ταραγμένους, καταγράφοντας στα μοναδικά ντοκιμαντέρ του, τους αγώνες, τα πάθη, τα τραγούδια και τις χαρές των ανθρώπων…
Ο Ροβήρος Μανθούλης..
…έσβησε ήσυχα τα ξημερώματα της 21 Απριλίου του 2022 στο Παρίσι.
Σε τρεις μήνες θα έκλεινε τα 93 χρόνια. Αλλά παρ όλα αυτά δεν έφυγε «πλήρης ημερών». Παρ ότι γύρισε πάνω από 120 ταινίες και έγραψε 20 βιβλία, είχε πολλά να δώσει ακόμα. Παρακολουθούσε με επιμονή όσα συμβαίνουν γύρω μας, έκρινε πάντα με γνώμονα τον άνθρωπο, έπαιρνε θέση με τη συστηματική του αρθρογραφία, δούλευε στα γραπτά του κείμενα, οργάνωνε το τεράστιο αρχείο του.
Το πλούσιο έργο του, ανατροφοδοτούσε διαρκώς το σήμερα. Πριν λίγες μέρες ένα ακόμα συνεργείο από την Ιρλανδική τηλεόραση κατέγραψε τη μαρτυρία του καθώς ήταν ο μόνος που, πενήντα χρόνια πριν, κινηματογράφησε σπάνιες ιρλανδικές μουσικές. Είχε προηγηθεί ένα άλλο συνεργείο από το Μεξικό.
Είχα την τύχη να βαδίσω μαζί του τα τελευταία 25 χρόνια. Και μεταφορικά και ουσιαστικά. Να γνωρίσω το μεγαλείο του δημιουργού αλλά πάνω το μεγαλείο του Ανθρώπου – γενναιόδωρου και ολιγαρκή. Με ένα ασύγκριτο πνευματικό πλούτο και κοφτερή σκέψη. Μου ανέθεσε να διαχειριστώ το πνευματικό του έργο. Μεγάλο το βάρος. Πιο μεγάλη η απώλεια. Αλλά πρέπει να προχωρήσουμε.
Επόμενος στόχος η κυκλοφορία ενός τόμου που θα συγκεντρώνει όλα του τα ποιήματα. Από τα πρώτα του 1948 και όλα τα μεταγενέστερα. Γιατί ο Ροβήρος Μανθούλης ποιητής ξεκίνησε και ποιητής συνέχισε. Η Ποίηση διαπερνούσε όλο του το έργο αλλά και τη ζωή. Κι αυτά αποτελούν πηγή έμπνευσης και αισιοδοξίας. Τα χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο από ποτέ.
Από το Μάη του 1968 στο Παρίσι ως τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης στην Αθήνα οι κινηματογραφικές ανησυχίες ενός προσώπου που ήταν γνωστός ως «Νίκος Λούβρης» και η ακατανόητη εμμονή του να κάνει ταινίες χωρίς χρήματα!
Μια «αρχαιολογική» έρευνα σε κουτιά με παλιά φιλμ των 16 και 8 χιλιοστών που συνθέτουν μια «κουρελού» αναμνήσεων δεκαπέντε περίπου ταραγμένων χρόνων.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο τέλος της ταινίας αποκαλύπτεται ποιός είναι ο «Νίκος Λούβρης». Επειδή όμως δεν πρόκειται για θρίλερ, μπορούμε να αποκαλύψουμε πως πρόκειται για μια αυτοβιογραφική ταινία.
Μια συνέντευξη του Ν. Θεοδοσίου στο Docville της εφημερίδας Documento την Κυριακή 16 Ιανουαρίου 2022.
Πως προέκυψε η σκέψη σας για τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου;
Φέτος το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους συμπληρώνει 25 χρόνια παρουσίας. Και, είναι γνωστό, πως πέρα από τις ποιοτικές ταινίες που περιλαμβάνει κάθε χρόνο στο πρόγραμμά του, δίνει ιδιαίτερο βάρος στην κινηματογραφική παιδεία με την οργάνωση εργαστηρίων, σεμιναρίων και διεθνών συνεδρίων. Το να στραφούμε στο παρελθόν και να ανιχνεύσουμε αυτό που προηγήθηκε από μας ήταν μια αναγκαιότητα. Η ιστορία και η κριτική προσέγγιση σε αυτό το παρελθόν μπορεί να φωτίσει πλευρές του παρόντος και να μας δώσει εργαλεία να σχεδιάσουμε το μέλλον. Από την άλλη, ήταν η πολύχρονη έρευνά μου για την κοινωνική διάσταση του κινηματογράφου στην Ελλάδα που αποτυπώθηκε σε βιβλία και ταινίες, που μου πρόσφερε το πρώτο, αλλά εντυπωσιακό, πρωτογενές υλικό. Μια πιο εξειδικευμένη αναζήτηση, αυτή τη χρονιά, το συμπλήρωσε με πάρα πολύ σημαντικές παραμέτρους και του έδωσε τη μορφή του βιβλίου που έχετε στα χέρια σας.
Η εντύπωση που έχουμε είναι πως στην Ελλάδα ο χώρος της θεσπισμένης εκπαίδευσης εχθρευόταν, είτε συνειδητά είτε αντανακλαστικά, τον κινηματογράφο. Δεν έχουν ακριβώς έτσι τα πράγματα;
Δυστυχώς το εκπαιδευτικό σύστημα στη Ελλάδα διαχρονικά ακολούθησε μια αντίστροφη πορεία από αυτήν των θεατών, μικρών και μεγάλων. Όσο ο κινηματογράφος γινόταν το κυρίαρχο θέαμα στην κοινωνία, τόσο περισσότερο υψώνονταν φραγμοί, κάθε είδους νόμοι και απαγορεύσεις, για τα παιδιά. Ειδικά την περίοδο του μεσοπολέμου, όπου έχουμε τη μεγαλύτερη αθρογραφία για τα κακά που προκαλεί στα παιδιά η παρακολούθηση κινηματογραφικών ταινιών. Σταδιακά, γίνεται αποδεκτή μόνο μια περιορισμένη χρήση του κινηματογράφου, με την προβολή ταινιών που έχουν εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Το “κατάλληλο” και “χρήσιμο” περιεχόμενο αυτών των ταινιών καθορίζεται κάθε φορά από την πολιτική της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Διατρέχοντας, μέσα από το χρονικό μου, όλα αυτά τα ταραγμένα χρόνια και την περιπετειώδη σχέση του κινηματογράφου με το επίσημο σχολείο, είδα να ισχυροποιείται η θέση πως τελικά πρόκειται για ένα πολιτικό διακύβευμα.
Ας προσθέσουμε, ότι η διανόηση, με ελάχιστες εξαίρέσεις, δεν αναγνώριζε τον κινηματογράφο ως τέχνη και γι αυτό το λόγο δεν μπορούσε να έχει οποιαδήποτε παιδαγωγική αξία. Έτσι έπρεπε να μείνει έξω από το σχολείο. Κάτι που δεν έγινε με τις άλλες έξι τέχνες που, λίγο ή πολύ, βρήκαν τη θέση τους στα ωρολόγια προγράμματα. Ο κινηματογράφος ποτέ, κι πέρασαν σχεδόν 130 χρόνια από την εφεύρεσή του.
Πιστεύω πως με την εμφάνιση του Νεανικού Πλάνου με το Φεστιβάλ Ολυμπίας και το δίκτυο διανομής ενός ποιοτικού κινηματογράφου για παιδιά και νέους το 1997 ξεκινά μια νέα εποχή, πολύ πιο παρεμβατική που αναμφισβήτητα άνοιξε νέους δρόμους. Εκεί σταματά δικό μου βιβλίο. Αλλά ο κινηματογράφος στο σχολείο εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο.
Με μεγάλη έκπληξη είδαμε στο βιβλίο σας πως βασικός αμύντορας της χρήσης του κινηματογράφου στην εκπαίδευση ήταν ο Κωστής Παλαμάς; Τι υποστήριζε σχετικά ο ποιητής και ποια η αντίληψή του για τον κινηματογράφο ως τέχνη;
Ο Κωστής Παλαμάς, πρώτος απ όλους στην Ελλάδα, είδε πως ο κινηματογράφος μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό εκπαιδευτικό εργαλείο. Κι αυτό από το 1915, εποχή που ο κινηματογράφος δεν έχει αναπτύξει όλα του τα αισθητικά όπλα. Βλέπει την εικόνα ως το μέσον για να βγεί η ελληνική παιδεία από τον “βαρβαρικό της μεσαίωνα”. Ο κινηματογράφος, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά “περικλείει, συνοψίζει και συγκεντρώνει πάσας τας εκ των ωραίων τεχνών απολαύσεις”. Ας σημειώσουμε πως τα κείμενα του Παλαμά δεν είναι κάποιες θεωρητικές προσεγγίσεις αλλά άρθρα πολεμικής απέναντι στους υπεύθυνους του υπουργείου Παιδείας και ειδικά στον Τμηματάρχη του Υπουργείου Παιδείας Ε. Λαμπαδάριο, φανατικό πολέμιο του κινηματογράφου .
Τα κείμενά του Κ. Παλαμά “ξέθαψε” το Φεστιβάλ Ολυμπίας το 2019, τα τύπωσε σε ένα όμορφο φυλλάδιο με τίτλο “Εικόνας μεταχειρίζου ω διδάσκαλε” και είναι πλέον διαθέσιμα σε όλους
Ποια είναι η περιοδολόγηση στις φάσεις της σχέσης κινηματογράφου – εκπαίδευσης στον τόπο μας;
Πολύ συνοπτικά: Η πρώτη περίοδος, από το 1900 ως το 1920 την χαρακτηρίζω “περίοδο της αθωότητας”. Σε αυτήν ο κινηματογράφος αντιμετωπίζεται ως η νέα εντυπωσιακή εφεύρεση, το αξιοπερίεργο. Τη δεύτερη περίοδο, μέχρι το 1936, αρκετά αντιφατική, βλέπουμε από τη μια να φουντώνει η πολεμική απέναντι στον “εχθρό” κινηματογράφο αλλά παράλληλα να αναπτύσεται ένα σημαντικό κίνημα που επιδιώκει τη θεσμοθέτησή του παιδικού- εκπαιδευτικού κινηματογράφου. Σε αυτό πρωτοστατούν οι δυο οργανώσεις για τα δικαιώματα της γυναίκας. Η διχτατορία του Μεταξά χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο ως βασικό προπαγανδιστικό εργαλείο, κάτι που συνεχίζεται τα μεταπολεμικά χρόνια όπου πλέον ο μηχανισμός του “σχολικού κινηματογράφου” του υπουργείου παιδείας στηρίζεται στο απόθεμα ταινιών της Αμερικάνικης Υπηρεσίας Πληροφοριών. Έξω από το σχολείο η “μάχη” δίνεται στην “καταλληλότητα” ή “αλαταλλητότητα” των εμπορικών ταινιών και μόνο μετά την πτώση της δικτατορία αρχίζει να γίνεται λόγος να μπει ο κινηματογράφος ως μάθημα στο σχολείο.
Ποιες διορατικές μορφές ξεχωρίζουν στην επιμονή τους της εργαλειακής χρήσης του σινεμά για παιδευτικούς σκοπούς;
Αναφερθήκαμε ήδη στον Παλαμά. Θα μείνω σε τρεις φωτισμένους παιδαγωγούς που μπορούμε να πούμε πως ακολούθησαν τις προτροπές του. Ο σοσιαλιστής Ηλίας Κωνσταντινίδης, με το εκπαιδευτήριό του στην Αθήνα, το πρώτο σχολείο που αποκτά το 1916 αυτόνομη κινηματογραφική αίθουσα και οργανώνει συτηματικές προβολές. Ο Κώστας Σωτηρίου, στο Διδασκαλείο του Πειραιά, τη δεκαετία του ’30, το πρώτο σχολείο με δική του ταινιοθήκη, που σχεδιάζει ένα νέο εκπαιδευτήριο που θα έχει 6 αίθουσες για προβολή κινηματογράφου! Τον Σωτηρίου θα τον συναντήσουμε και στο “βουνό” με τον Δ. Γληνό, Ρόζα Ιμβριώτη και άλλους. Η Ειρήνη Παϊδούση, παλιά καθηγήτρια στο εκπαιδευτήριο Κωνσταντινίδη, που από το 1952 προτείνει την καθιέρωση στο σχολείο μιας ώρας τη βδομάδα συζήτηση για τον κινηματογράφο!
Μια συνέντευξη στην εκπομπή «Μπλε σαν Πορτοκάλι», Δευτέρα 10 Ιανουαρίου 2022, Πρώτο Πρόγραμμα 17.00-18.00.
– Μια έκδοση του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας!
– Κυκλοφορεί σε λίγες μέρες!
ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΤΑΙ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ της «ταραγμένης» και γεμάτης περιπέτειες σχέσης του σχολείου με τον κινηματογράφο στην Ελλάδα στον εικοστό αιώνα.
Είναι μια σχέση που κινήθηκε σε ένα αντιφατικό περιβάλλον, εξαιρετικά ρευστό αλλά και ταραχώδες από κοινωνική και πολιτική άποψη, που περιλάμβανε πολέμους, εμφύλιες συγκρούσεις, δικτατορίες, εξεγέρσεις. Την ίδια περίοδο αναπτύχθηκαν και οι ατέλειωτες συζητήσεις για την οριοθέτηση των διαφόρων κινηματογραφικών ειδών, κατάλληλων ή ακατάλληλων ταινιών για τους νέους, ηλικιακά όρια, διαχωρισμός των ταινιών σε μορφωτικές, σχολικές (εκπαιδευτικές), ψυχαγωγικές, ταινίες τέχνης αλλά της αναγκαιότητας να αντιμετωπιστεί ο κινηματογράφος ως εκπαιδευτικό εργαλείο.
Δυο ημερομηνίες ορίζουν το χρονικό όριο αυτής της έρευνας. Το 1900 ως αρχή (το 1903 έχουμε την πρώτη καταγεγραμμένη προβολή κινηματογραφικών ταινιών σε σχολεία στην Ελλάδα), και το 1996-97 ως τέλος, περίοδος που πραγματοποιείται ένα άλμα και ξεκινά μια άλλη σχέση του σχολείου με τον κινηματογράφο. Είναι η χρονιά που εμφανίζεται δημόσια το Νεανικό Πλάνο με το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους. Με τις ταινίες που για πρώτη φορά φέρνει στην Ελλάδα αλλά και τις πρωτοπόρες εκπαιδευτικές δράσεις του.
Καθώς σχετική βιβλιογραφία δεν υπάρχει, χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν εξ ολοκλήρου πρωτογενείς πηγές, αρχεία, εφημερίδες και περιοδικά.
Μια προδημοσίευση από το βιβλίο στο ένθετο «Καρέ Καρέ» του Φεστιβάλ Ολυμπίας στην εφημερίδα Πατρίς του Πϋργου, Παρασκευή 12 Νοεμβρίου 2021.
(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Αρχειομαρξιστικές Μνήμες, τεύχος 1, Μάρτιος 2021)
Δεν είναι σπάνια φαινόμενο να συναντάμε επαγγελματίες ηθοποιούς στις ηγεσίες επαναστατικών κινημάτων. Ο Σπυρίδων Δρακούλης, ηθοποιός στο Βουκουρέστι πήρε μέρος από τους πρώτους στην Επανάσταση του 1821 εντασσόμενος στον Ιερό Λόχο. Σκοτώθηκε στο Δραγατσάνι. Ο Γιώργος Σαραντίδης όμως είναι η μόνη γνωστή περίπτωση ηθοποιού που τον βρίσκουμε στην πρώτη γραμμή του εργατικού επαναστατικού κινήματος από το ξεκίνημά του, σε συνθήκες ιδιαίτερα σκληρές σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.
(Προλογικό σημείωμα στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του Ροβήρου Μανθούλη, Ο Κόσμος κατ’ εμέ)
Ήταν μια τεράστια ανακούφιση όταν ο Ματθαίος Φρατζεσκάκης μου ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επανεκδώσει τα βιβλία του Ροβήρου Μανθούλη που ξαφνικά βρέθηκαν «ορφανά». Το απρόσμενο τέλος των εκδόσεων Γαβριηλίδης, μετά το θάνατο του ιδρυτή τους Σάμη Γαβριηλίδη, δημιούργησε αυτό το κενό.
Κι η ανακούφιση έγινε ικανοποίηση γιατί φορέας της νέας ζωής των τελευταίων βιβλίων του μεγάλου έλληνα σκηνοθέτη δεν θα ήταν ένας απλός εκδότης αλλά το Φεστιβάλ Χανίων με την αναγνωρισμένη συνεισφορά του στον πολιτισμό. Καλύτερη τύχη δεν μπορούσαν να έχουν.
Η αρχή γίνεται με το έργο του «Ο κόσμος κατ εμέ». Αυτοβιογραφία, θα το χαρακτηρίζαμε στην απλή εκδοτική γλώσσα. Ένα ντοκιμαντέρ για τον εικοστό αιώνα, θα το έλεγα εγώ, μέσα από την προσωπική ματιά ενός ανθρώπου που με 120 και πλέον ντοκιμαντέρ μας έκανε να βλέπουμε τον κόσμο διαφορετικά.
Αν θες να περιγράψεις αυτόν τον αιώνα θα τον κλείσεις σ αυτές τις λέξεις, λέει ο Μανθούλης, αναφερόμενος στον πατέρα του: «Περιπλανήσεις, πόλεμοι, χαρακώματα, οδοφράγματα, αιχμαλωσίες, διώξεις, ξεριζώματα, δικτατορίες, εξορίες, εμφύλιοι, προσφυγιές, πείνες, βαλίτσες, διαβατήρια, βαπόρια, σύνορα, μεταναστεύσεις…»
Όλα αυτά τα βρίσκουμε στο κινηματογραφικό του έργο. Όχι ως απλά ιστορικά γεγονότα αλλά ως έργα και δράματα ανθρώπων. Έκανε ένα καθαρά ανθρωποκεντρικό σινεμά. Κάποτε μου είπε πως αν ποτέ βρισκόταν στην έρημο με μια κάμερα δεν θα τράβαγε το τοπίο μόνο του. Θα έμπαινε ο ίδιος μπροστά στο φακό για να δώσει την ανθρώπινη διάσταση.
Κάπως έτσι ξετυλίγεται κι αυτό το βιβλίο. Τα γεγονότα, ως ένα κάδρο κινηματογραφικό, και μέσα σε αυτό ο Μανθούλης. Με την ψυχρή αλλά διεισδυτική ματιά. Τον κόσμο όπως τον είδε και τον ένοιωσε. Ματιά που εμπλουτίζει με την αναγκαία τεκμηρίωση, ντοκουμέντα και μαρτυρίες.
Τα σχόλια για τον κινηματογράφο, διάσπαρτα στο βιβλίο, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό βιβλίο, πολύτιμο για τους λάτρεις ή τους υπηρέτες του κινηματογράφου. Ίσως όμως καλύτερα που βρίσκονται ενσωματωμένα στο ιστορικό τους πλαίσιο.
Αλλά πάνω απ όλα αυτό που μας μένει από το βιβλίο, ως παρακαταθήκη, ως διδασκαλία, είναι η στάση ζωής. Μιας ζωής ασυμβίβαστης, μαχητικής, τίμιας, στην πρώτη γραμμή για την υπεράσπιση των ανθρώπινων αξιών ενάντια σε κάθε καθεστώς καταπίεσης και εκμετάλλευσης.
(Ένα κείμενο με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Οι Έλληνες στο Χόλιγουντ την εποχή του βωβού κινηματογράφου» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ την Κυριακή 10/1/2021)
Η περιπέτεια της αναζήτησης των Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική που έμπλεξαν στα γρανάζια του κινηματογράφου στα πρώιμα χρόνια του, ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν, όταν διάβασα το βιβλίο του Terry Ramsaye «Ένα Εκατομμύριο και μια νύχτες». Ένα κλασσικό βιβλίο για την ιστορία του κινηματογράφου που κυκλοφόρησε το 1926.
Εκεί, με έκπληξη, είδα να αναφέρει πως οι Έλληνες στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούσαν την μεγαλύτερη «αμιγή φυλετική ομάδα μεταξύ των ανθρώπων του θεάματος». Κι αυτό το στήριζε σε μια έρευνα που είχε γίνει το 1920 και διαπίστωνε πως από τις 14 χιλιάδες αίθουσες κινηματογράφου οι 1400 ανήκαν σε Έλληνες! Πολύ εντυπωσιακό στοιχείο που ανέτρεπε τον μύθο για τους λούστρους και τους λαντζέρηδες.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΒΩΒΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΜΝΗΜΕΣ»
Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μνήμες» το λεύκωμα των Φώντα Λάδη και Νίκου Θεοδοσίου «Οι Έλληνες στο Χόλιγουντ την εποχή του βωβού κινηματογράφου». Πρόκειται για μια γλαφυρή εξιστόρηση της ζωής και της δράσης δεκάδων άγνωστων ώς σήμερα Ελλήνων ηθοποιών, παραγωγών και αιθουσαρχών, μεταναστών στις ΗΠΑ, από τις απαρχές του βωβού κινηματογράφου ώς το 1930, πολλοί από τους οποίους ακόμα ώς σήμερα είναι άγνωστοι στο ευρύ κοινό αλλά και στους ίδιους τους ιστορικούς της 7ης τέχνης. Το λεύκωμα είναι προϊόν πολυετούς έρευνας των δυο συγγραφέων και ενός πολύμηνου ταξιδιού του Φώντα Λάδη το 2015 στις ΗΠΑ, στην προσπάθεια να επαληθεύσει και να συμπληρώσει τα στοιχεία που του είχε αποκαλύψει το 1985 ο 90χρονος τότε Θανάσης Λυμπέρης, ο οποίος είχε κάνει ηθοποιός στο Χόλιγουντ, σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ταχυδρόμος». Ονόματα, όπως ο ηθοποιός Δημήτρης Μήτσουρας, οι αδελφοί Γιώργος και Πέτρος Ρήγας, ο Δημήτρης Αλεξίου, ο Γιώργος Κουλούρης, η ανακάλυψη του Σεσίλ Ντεμίλ -πρώην πράκτορας- Ρίτα Καρίτα, ο παραγωγός Αντώνης Ξυδιάς και λεπτομέρειες για το έργο τους περιέχονται στο πρώτο και το δεύτερο μέρος του λευκώματος. Στο τρίτο μέρος ο Ν. Θεοδοσίου μας ξεναγεί στη μυθιστορηματική ζωή του Αλέξανδρου Πανταζή, που παιδί ακόμα, μπάρκαρε από την Άνδρο και έφτασε στις ΗΠΑ, όπου έχτισε στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, το μεγαλύτερο δίκτυο αιθουσών θεάτρου και κινηματογράφου, κάποιες από τις οποίες λειτουργούν με το όνομά του ακόμα και σήμερα.
Το λεύκωμα, που κυκλοφορεί σε ελληνική και αγγλική έκδοση περιέχει, εκτός από τα εντυπωσιακά, πρωτότυπα στοιχεία και δεκάδες σπάνια ντοκουμέντα, καρτ ποστάλ και φωτογραφίες που για πρώτη φορά έρχονται στο φως. Το έργο εντάσσεται στη σειρά των εκδόσεων «Μνήμες» και η αγγλική έκδοσή του γίνεται σε συνεργασία με το νεοσύστατο Ελληνοαμερικανικό Πρόγραμμα (Hellenic American Project – HAP) που ίδρυσε και διευθύνει στο πανεπιστήμιο CUNY της Νέας Υόρκης, ο γνωστός ποιητής και πανεπιστημιακός Νίκος Αλεξίου. Πρέπει να τονιστεί ότι το λεύκωμα εκδίδεται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού. Τη γενική επιμέλεια και το συντονισμό της έρευνας είχε ο Γιάννης Χουτόπουλος, την επιμέλεια των κειμένων η Μαριάννα Κατσιμπάρου, την εποπτεία της αγγλικής έκδοσης η Θάλεια Μπίστικα και την καλλιτεχνική επιμέλεια ο γνωστός γραφίστας Γιάννης Καρλόπουλος. Την έκδοση του λευκώματος θα ακολουθήσει η δημιουργία ενός σχετικού ντοκιμαντέρ. Στόχος της εταιρείας «Μνήμες» είναι η δημιουργία ενός μικρού Μουσείου, στο οποίο θα εκτεθεί ολόκληρο το αρχείο του Θανάση Λυμπέρη και άλλα, συναφή με το θέμα υλικά.
Μια σειρά από διηγήματα και κάτι άλλα που μοιάζουν με τέτοια, τυπώθηκαν σε ένα μικρό βιβλίο που κυκλοφόρησε αθόρυβα και υπογείως τον Οκτώβριο του 2020.
Τα κείμενα απλώνονται στη διάρκεια μιας εικοσαετίας και συγκεντρώθηκαν τώρα γιατί κάποιοι «λογαριασμοί» επέμεναν πιεστικά να κλείσουν.
Ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Παύλος Μεθενίτης, είχε την καλοσύνη να κάτσει να τα διαβάσει. Κι αφού τα διάβασε παρακινήθηκε να γράψει δυο λόγια. Διεισδυτικός και ουσιαστικός όπως πάντα.
Και μ αυτά που έγραψε μου λέω πως δικαιώνεται η απόφασή μου να περισώσω αυτά τουλάχιστον, πριν την επόμενη πλημμύρα…
Αυτά έγραψε ο Παύλος:
Μερικές αυθόρμητες σκέψεις για Το Μουσείο
Μια ματιά στα έξω και στα έσω πράγματα που φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, ψυχρή και αποστασιοποιημένη, αλλά δεν είναι τέτοια.
Είναι διεισδυτική και κοφτερή – το ατσάλι της είναι επενδεδυμένο με ένα λεπτό, φιλοσοφικό, ελλειπτικό χιούμορ.
Ο Νίκος αντιπαραβάλλεται με τον εαυτό του: στο διήγημα «Η φωτογραφία» του παίρνει και συνέντευξη. Ο Νίκος είναι χωρισμένος στα δυο: το ένα άβατάρ του, ο δημοσιογράφος, συνομιλεί με το άλλο, τον συγγραφέα, περί ενός διηγήματος που υπάρχει στο βιβλίο, αυτό που έδωσε το όνομά του στη συλλογή, το «Μουσείο». Ο δημοσιογράφος ξεμπροστιάζει τον συγγραφέα χρησιμοποιώντας τον Θάνατο, εν είδει τραπουλόχαρτου Ταρό. Μια φωτογραφία του Νίκου, προοιωνίζεται τον θάνατο, και είναι αυτό το αδήριτο γεγονός του επερχομένου τέλους που κάπως σαν να ενοποιεί τα δυο μισά τα δύο άβαταρ ή περσόνες. Mors estquiaesviatoris, finis estomnislaboris, έλαγανοιΛατίνοι. Ο θάνατος είναι η ανάπαυση του οδοιπόρου, το τέλος κάθε μόχθου.
Ο Μάης του ’68, ο κινηματογράφος, τα νιάτα στο Παρίσι με τη μηχανή στο χέρι, το Κόμμα. Έξοχο το «Δημοπρασία ιδεών»: καταλαβαίνει κανείς, πικρογελώντας, γιατί ο Τσουκάτος ήταν στο ΕΚΚΕ και ο Θεοδωρικάκος στο ΚΚΕ…
Αλλά, σε όλα, είναι διάχυτη μια τάση, ας πούμε, ανακεφαλαίωσης της ζωής του από το Νίκο, που κλείνει το μάτι ανάμεσα στις γραμμές, ανάμεσα στα κινηματογραφικά καρέ. Είναι πολύ νωρίς για αυτοβιογραφία; Είναι πολύ νωρίς για να ιχνηλατήσεις τα ορόσημα της ζωής σου, όπως στα αντικείμενα του απολαυστικού Μουσείου; Ίσως. Ποτέ όμως δεν είναι αργά για να σαρκάσεις τον εαυτό σου και τις βεβαιότητές σου. Μόνο έτσι νομιμοποιείσαι να γελάσεις με τα παθήματα των άλλων.
ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ 