Δεύτερο οδοιπορικό 2012

Υπό την πίεση σιωπών

Αν τα δέντρα του Γράμου είχαν φωνή, δεν θα μίλαγαν, θα βογκούσαν.  Όχι τα κομμένα. Tα ζωντανά. Όχι από τη κακοποίηση, τη ρύπανση ή κάποια αρώστεια. Από τα βλήματα στον κορμό τους. Πάνω από 60 χρόνια τώρα. Φαντάζομαι ότι θα ήταν η πιο τρομαχτική διαδήλωση.

Αλλά δεν μπορούν. Σιωπούν. Αντί γι αυτά μιλάνε οι εικόνες από τα «πληγωμένα» κομμάτια τους. Κείτονται δίπλα στο δρόμο. Διασχίζοντας του δρόμους του Γράμμου συχνά σε πλατώματα συναντάς μεγάλη συγκέντρωση κορμών δέντρων. Είναι προϊόντα της επαγγελματικής υλοτομίας. Και δίπλα στους μεγάλους κορμούς κομμάτια μικρά ακανόνιστου μεγέθους ή πάχους. Είναι αυτά που εντόπισε ο ανιχνευτής μετάλλων κι αφαιρέθηκαν για να μην κάνουν ζημιά στα μηχανήματα κοπής των εργοστασίων επεξεργασίας.

Όποιος θέλει τα παίρνει, μου λέει ο συνοδός μου, είναι ελεύθερα. Κάποιοι τα παίρνουν για καθίσματα  ή άλλες κατασκευές στα εξοχικά τους.

Είναι κι αυτή μια από τις «ευκαιρίες» που σου παρέχει σήμερα ο Γράμος. Εκεί που πριν λίγο  σε απέτρεπαν να «ξεμυτίσεις» από το Νεστόριο γιατί δήθεν υπήρχαν ενεργά ναρκοπέδια, τώρα, δρόμοι παντού. Και στις «απάτητες κορφές», στα φονικά πεδία των μαχών του εμφυλίου,  φτάνεις με το αυτοκίνητο. Και δεν χρειάζεσαι καν 4Χ4, αν ο καιρός είναι στεγνός. Μέσα σε τρία χρόνια (από το προηγούμενο οδοιπορικό) πολλαπλασιάστηκαν σε απίστευτο βαθμό και κάποιοι ασφαλτοστρώθηκαν.

Έτσι ένα πολυσυλλεκτικό πλήθος ανθρώπων, συρρέει, ιδίως το καλοκαίρι – καλοκαίρι γίνονταν κι οι μεγάλες μάχες, αν θυμάσαι. Μόνο συνοριοφύλακες, που στρατολογήθηκαν μαζικά τα τελευταία χρόνια,  δεν συναντάς στους δρόμους του Γράμου. Μετατέθηκαν μαζικά στον Έβρο. Εκεί είναι τώρα το «μέτωπο». Τα σύνορα με την Αλβανία αφύλακτα. Ακόμα και το στρατιωτικό φυλάκιο στη Σλήμνιτσα καταργήθηκε.  Ποιός να μπει τώρα;  Αυτοί φεύγουν!

Κορυφή Γκούμπελ στα 2254 μέτρα. Την περνάς και βρίσκεσαι στην Αλβανία

Συνοπτική, και οπωσδήποτε ατελής, καταγραφή των σύγχρονων «περιπατητών» του Γράμου:

• Κυνηγοί θηραμάτων, όταν φυσικά ανοίγει η κυνηγετική περίοδος. Μόνο που με κυνηγούς δεν μοιάζουν όλοι αυτοί με τις στολές παραλλαγής και τον υπερσύγχρονο πολεμικό εξοπλισμό. Μάλλον με κομάντος και με ψυχολογία δολοφόνου αφού το θήραμα ούτε μια στις χίλιες δεν έχει δυνατότητα να ξεφύγει.  Κι αν σκεφτείς ότι το «Κόμμα των Κυνηγών», τουλάχιστον στην Καστοριά, μετακινήθηκε σύσσωμο στη Χρυσή Αυγή, δεν μπορείς να κοιμάσαι ήσυχος.

• Χρυσοθήρες του ανύπαρκτου θησαυρού του Δημοκρατικού Στρατού, που φυσικά δεν το ομολογούν, αφού είναι παράνομοι, αλλά όλοι τους μυρίζονται και τους ανέχονται. Κι αφού οι μύθοι έχουν  τα όριά τους ή γιατί βρέθηκε ότι ήταν να βρεθεί, τώρα ανακάλυψαν ότι ο ίδιος ο ποταμός Αλιάκμονας κατεβάζει ψήγματα του πολύτιμου μετάλου. Άρα υπάρχει αντικείμενο, τώρα μάλιστα που τα ευρωπαϊκά προγράμματα λιγοστεύουν…
• Ιδιοκτήτες εξοχικών από τον κάμπο της Καστοριάς που λεηλατούν τις λαξεμένες πέτρες από τα κατεστραμμένα  Γραμοχώρια για να στολίσουν τα μοντέρνα σπίτια τους. Την περίοδο της Χούντας άρχισε η μεγάλη λεηλασία αλλά συνεχίζεται και τώρα. Ίσως περισσότερο τώρα.

• Μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ που αναζητούν τα σκουριασμένα κατάλοιπα του πολεμικού εξοπλισμού των δυο στρατών του Εμφυλίου προκειμένου να φτιάξουν ένα μουσείο στις όχθες του Ποδονίφτη, στον… Περισσό, στην Αθήνα!
• Παλιούς αντάρτες, από αυτούς που επέζησαν,  που αναπολούν τις μέρες της νιότης όταν τα έδιναν ΟΛΑ, γι αυτό και ο ατομικός τους χρόνος (ευτυχώς όχι ο συλλογικός) σταμάτησε εκεί, στο ψηλότερο σημείο.
• «Σκανδαλοτουρίστες», που ανηφορίζουν μέχρι το διαβόητο «Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης» στα Λιβάδια Κοτύλης αναζητώντας τις αποδείξεις του τελευταίου «σκανδάλου» της Βουλής των Ελλήνων.  Να δουν τις περιβόητες σάουνες των βουλευτών στη μέση του πουθενά – και σάουνες και πουθενά, συνδυασμός άκρως σκανδαλιστικός – και τα άλλα ευτράπελα που πρόσφεραν αφειδώς τα ημιπαράνομα κανάλια και οι παραπαίουσες ημερήσιες εφημερίδες.
• Χαραγμένες από το χρόνο φιγούρες  «ντόπιων» που κάθε καλοκαίρι ανηφορίζουν στα κατεστραμμένα χωριά τους, αγωνίζονται να οριοθετήσουν τις λεηλατημένες περιουσίες τους, να ανασυγκροτήσουν τη δολοφονημένη μνήμη, έστω και με φωτοτυπίες. Κάτι ν αφήσουν στα παιδιά τους που γεννήθηκαν στην προσφυγιά και αναζητούν απεγνωσμένα ρίζες…  Το ελάχιστο σ αυτό τον κόσμο!
• κι εμείς οι υπόλοιποι που αναζητούμε, επί τόπου,  απαντήσεις στα αναρίθμητα ερωτήματά μας που χρόνο με το χρόνο αντί να λιγοστεύουν πολλαπλασιάζονται: γιατί ο Ζαχαριάδης καθαίρεσε το Μάρκο;  γιατί δολοφονήθηκε ο Γιανούλης κι από ποιόν; Ήταν αυτή μια χαμένη επανάσταση;  μέχρι πότε θα θεωρούνται εχθροί του έθνους αυτοί που αναζήτησαν ένα καλύτερο αύριο κλπ

Τελικά, 60 χρόνια μετά, όλα τα μέτωπα, όχι μόνο τα ιστορικά, είναι ανοιχτά!!! Αυτός ο Γράμμος θα μείνει για πάντα μια αγιάτρευτη πληγή. Έστω κι αν  η άγρια γεύση από τους ώριμους καρπούς μιας κορομηλιάς, που συναντάς σε κάθε στροφή, ή το δροσερό νερό μιας πηγής σε κάνουν στιγμιαία να το ξεχάσεις. Ποτέ η φύση δεν ήταν συνώνυμο της λήθης. Ειδικά τώρα.

Οι παλιές πινακίδες, αφού ανοίγονται οι δρόμοι, αποσύρονται για ν αντικατασταθούν με νέες. Μερικές πεσμένες κάτω, σαν σκοτωμένες, σου θυμίζουν τοπωνύμια βαριά στο όνομα. Κάποια μάχη έγινε εδώ, κάποιο άνθρωποι σκοτώθηκαν. Χωριά που εξαφανίστηκαν…

ΣΤΟ «ΜΕΤΩΠΟ» ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Εξήντα χρόνια μετά, η μάχη των ονομάτων καλά κρατεί. Ο Δήμος Νεστορίου, τώρα που διευρύνθηκε με τον «Καλλικράτη», πολύ εύλογα, ζήτησε να μετονομαστεί σε Δήμο Γράμμου (με δυο μ), αφού γεωγραφικά καλύπτει όλο τον ορεινό όγκο. Η αίτηση απορρίφθηκε από την αρμόδια επιτροπή. Τα δυο μ δεν έπεισαν το συμβουλίου τοπωνυμιών του Υπουργείου Εσωτερικών  για την «ελληνικότητα» του ονόματος. «Ένας καθηγητής Φιλολογίας και Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, είπε και ακούστηκε περίεργο στο Δήμαρχο Νεστορίου ότι η λέξη “γράμος” προέρχεται από μια βουλγαρική λέξη, η οποία σημαίνει στα ελληνικά σωρός ή όγκος» γράφτηκε στον τύπο. Κατάλαβες!

Η Γράμμουστα, ασήμαντο χωριουδάκι με νέα σπίτια , επιβιώνει αλλά με την πετσοκομμένη και ελληνοποιημένη ονομασία «Γράμμος». Σε πείσμα όλων μόνο η Σλήμνιτσα διατήρησε το παλιό της όνομά.  Τρίλοφο δεν την ξέρει κανείς. Μόνο οι στρατιωτικοί χάρτες.

Αλλά και σε πείσμα των καιρών και παρά τις διακηρύξεις για «εθνική συμφιλίωση» όλα τα μνημεία της νίκης του Εθνικού Στρατού παραμένουν, αν και ασυντήρητα όρθια.  Κι έτσι πρέπει να μείνουν. Για να μην ξεχνάμε ποιοί είναι οι άθλιοι νικητές.

Tο εκκλησάκι της Παναγίας,στα 9 χλμ. από τον Πεύκο που έχτισε ο 1ος λόχος του 592 ΤΠ τον Οκτώβριο του ’48 εις ανάμνησιν της νίκης του επί των κομμουνιστοσυμμοριτών.

Τα τελευταία χρόνια μια ιδιότυπη μάχη μνημείων καταγράφεται στις ερημιές. Στα παλιά, του Εθνικού Στρατού και των σωμάτων Ασφαλείας εις μνήμην των νικών τους ή «των σφαγέντων υπό των κομμουνιστοσυμοριτών», προστίθενται νέα για τα θύματα της άλλης πλευράς. Αλλά μη ανεκτά από τους πρώτους. Αναγνωρίσιμα θύματα υπάρχουν μόνο από τη μια μεριά.

Η προτομή του υπουργού Υγείας στην «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση» Πέτρου Κόκκαλη έχει γίνει αντικείμενο αλλεπάλληλων βανδαλισμών. Στημένη από το ΚΚΕ (με χρήματα του εγγονού του) στο χείλος της

χαράδρας που φιλοξένησε για τρεις μήνες το 1948 το μεγάλο νοσοκείο των ανταρτών, τρεις φορές έχει καταστραφεί από τους φασίστες. Τώρα μένει μισοκατεστραμένο μόνο το βάθρο.

Η ημιεπίσημη «απάντηση» του επίσημου κράτους σε όλα αυτά θα πρέπει να είναι το λεγόμενο  «Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης». Δυο τσιμεντένιοι όγκοι στα Λιβάδια Κοτυλίου, ο ένας απέναντι στον άλλο, αγνώστου αρχιτεκτονικής ταυτότητας, αμφιβόλου αισθητικής, με τεράστιο παρκινγκ αυτοκινήτων, αποτελούν το «πάρκο». Σαν ενοχλητικό παράσιτο σε μια περιοχή Natura 2000, δηλαδή περιοχής που χρήζει υψηλής προστασίας, μοιάζει να είναι.

Ξεκίνησε να φτιάχνεται το 1999 στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος INTERREG II , για την ανάπτυξη της περιοχής, λέει, αλλά σε λίγο σταμάτησε. Στέρεψαν τα χρήματα; Έμεινε για χρόνια με τη μορφή τσιμεντένιων κουφαριών μέχρι που ανέλαβε δράση ο πρώην πρόεδρος της Βουλής, Φίλιππος Πετσάλνικος. Είναι η εκλογική του περιφέρεια βλέπεις. Γράφτηκε ότι έβαλε «προσωπικό» στοίχημα να το τελειώσει. Και τα κατάφερε. Έγκαιρα. Πριν καταρρεύσει, ελέω ΔΝΤ,  η τελευταία κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Αλλά αυτό δεν του εξασφάλισε την επανεκλογή. Αντίθετα στη θέση του έβγαλε βουλευτή ο ΣΥΡΙΖΑ και μάλιστα κάποιον από την πιο αριστερή συνιστώσα του!

Το χτίριο, που τελικά δε στοίχειωσε, θα εγκαινιαστεί μετά από μια μεγάλη αναβολή από τον  Κάρολος Παπούλιας στις 20 Σεπτέμβρη 2012. Αλλά δεν θα δοθεί ιδιαίτερη επισημότητα. Σαν τον δεύτερο γάμο που δεν δίνεις την ίδια λαμπρότητα με τον πρώτο.

Πέρα όμως από το αμφιλεγόμενο ιδεολογικό περιεχόμενο αυτής της κατασκευής, το οικολογικό έγκλημα ή το οικονομικό σκάνδαλο, η ουσία ενός τέτοιου έργου – μιας μεγάλης επένδυσης δηλαδή – σίγουρα είναι άλλη. Ποιά; Τι είδους ανάπτυξη στην περιοχή των ερειπωμένων χωριών μπορεί να προσφέρει; Ποιόν θα προσελκύσει μια ανεπαρκώς εξοπλισμένη συνεδριακή αίθουσα 100 ατόμων, μια βιβλιοθήκη 1500 βιβλίων, κι ένας ξενώνας 12 δωματίων που είναι προσβάσιμος μόνο το μισό χρόνο; Κάποιοι το έγραψαν: αυτό το πράμα «μπορεί να ανοίξει την “κερκόπορτα” στα καιροφυλακτούντα οικονομικά συμφέροντα, τα οποία από χρόνια επιδιώκουν την άλωση του τελευταίου άπαρτου κάστρου…».

Τελικά εδώ, στα Λιβάδια Κοτύλης, που η εκτέλεση 6 χωροφυλάκων από την αντάρτικη ομάδα του Γιώργη Γιανούλη τη μέρα του Δημοψηφίσματος 1 Σεπτεμβρίου του 1946 να σηματοδότησε  την έναρξη του Εμφυλίου, το «Πάρκο»  αυτές οι κατασκευές κάτι σαν ταφόπλακα στο νεκροταφείο του πλανήτη μου μοιάζουν.

ΥΠΕΡ- ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Στο χωριό Πεύκος σε μια σύσκεψη των στελεχών του Αρχηγείου Γράμμου, το φθινόπωρο του ’46, ο πρωτεργάτης του ΔΣΕ κι από τις πιο εμβληματικές μορφές  του, ο Γιώργης Γιανούλης, όπως έχει γράψει ο Αχιλλέας Παπαϊωάννου, εξέθεσε το σχέδιό του «για την πανελλαδική νίκη των επαναστατικών δυνάμεων της εποχής εκείνης». Φυσικά, οι άλλοι διαφώνησαν! Ποιός είπε ότι σχεδίαζαν επανάσταση;

Το Πεύκο είναι ένα από τα ελάχιστα χωριά του Γράμου που δεν καταστράφηκε (καθώς αρκετοί από τους κατοίκους του επέλεξαν να τοποθετηθούν με τη μεριά του κυβερνητικού στρατού). Κάποια από τα παλιά σπίτια διατηρήθηκαν. Αρκετά νέα χτίστηκαν. Δυο ζευγάρια ηλικιωμένων είναι οι κάτοικοι του χωριού το χειμώνα κι ο ταβερνιάρης που πηγαινοέρχεται τα σαββατοκύριακα. Το καλοκαίρι μαζεύονται καμιά σαρανταριά.  Αλλά δεν μιλιούνται μεταξύ τους, μου είπε ένας ντόπιος.

Σήμερα, μπαίνοντας στο χωριό, ερχόμενος από Νεστόριο, σε υποδέχεται μια μεγάλη αμερικάνικη σημαία – δίπλα σε μια ελληνική και μια της ΕΕ. Όταν ξεπεράσεις το πρώτο σοκ αντιλαμβάνεσαι ότι δεν πρόκειται για προβοκάτσια. Ίσως μια πρόκληση. Ο ιδιοκτήτης της σημαίας και της ταβέρνας που τη φιλοξενεί ισχυρίζεται ότι την ανέβασε εις ανάμνηση των 25 χρόνων που πέρασε ως μετανάστης στην Αμερική. Το δεχόμαστε.

Όσον αφορά τον σουρεαλιστικό τίτλο του καταστήματος «Σταθμός Τρένων ο Γερμανός» έχει και γι αυτόν μια λογική εξήγηση. «Τρένα» ονομάζονται μεταξύ τους οι κυνηγοί που μαζεύονται εδώ πριν εξορμήσουν στο βουνό. «Γερμανός» είναι ο ίδιος μιας και κατάγεται από τον Άγιο Γερμανό!

Στην ταβέρνα του «Γερμανού» τώρα μπορείς να συναντήσεις τον ίδιο τον ταξίαρχο του ΔΣΕ και πρώην στέλεχος του ΚΚΕ Αχιλλέα Παπαϊωάννου, στενό συνεργάτη του Γιανούλη – τον αναφέραμε πιο πάνω. Αποστασιοποιημένος από όλα αυτά (η φανατική του ένταξη μέχρι πρόσφατα στο ΠΑΣΟΚ του το επιτρέπει) δεν διστάζει να κουβεντιάζει ήρεμα ακόμα και με πολεμιστές του αντίπαλου στρατοπέδου. Όπως τώρα.

Ο Αχιλλέας Παπαιωάννου αριστερά.

Βλέποντας τους δύο ασπρομάλληδες να κουβεντιάζουν πλησιάζοντας πολύ κοντά τις κεφαλές τους, δυο νεαρές δίπλα μου σχολιάζουν «Σα φιγούρες του «Μάπετ Σώου» μοιάζουν». Κυνικό και βέβηλο το σχόλιό τους. Προφανείς οι αμερικάνικες τηλεοπτικές επιρροές τους. Αλλά μήπως έχουν δίκιο που κρατούν αυτή την εξαιρετικά αιρετική στάση.

Τι εμπιστοσύνη να τους εμπνέει ο κ. Παπαϊωάννου. Πολυγραφότατος προβαίνει σε συνεχείς αποκαλύψεις στα βιβλία του για τα τραγικά παρασκήνια και τα εγκλήματα που έγιναν μέσα στο κίνημα. Για τον αδικοσκοτωμένο από τον Ζαχαριάδη «μεγάλο αγωνιστή, κομμουνιστή, το μεγάλο πολιτικό και στρατιωτικό μυαλό της περιόδου εκείνης» Γ. Γιαννούλη έχει πει πολλά.

Σύμφωνα όμως με τον Αργύρη-Κοβάτσης-Δημητρίου, μέλος κι αυτός της πρώτης ομάδας του Γιανούλη, όταν το Γενικό Αρχηγείο με διαταγή του Μάρκου Βαφειάδη καθαιρεί  τον Γ . Γιαννούλη «ο Αχ  . Παπαϊωάννου, αντί   να στηρίξει  τον Γιαννούλη που τον ανέδειξε , για  ν’αποφύγει  τυχόν κατηγορίες ότι είχε ανάμιξη και  ο ίδιος εστράφη εναντίον του. Τούτο ενισχύεται  από το γεγονός ότι  στην 3 η Συνδιάσκεψη του Κ . Κ .Ε. το 1950, επίσημα από το βήμα κατήγγειλε τον Γ .Γιαννούλη και  τον Γεωργιάδη ότι ήταν πράκτορες σταλμένοι  από τον αντίπαλο στις τάξεις του Δ .Σ.Ε.». (από το βιβλίο του Αργύρης-Κοβάτσης-Δημητρίου, Ο-ατίθασος-Ταγματάρχης-Στου-Γράμμου-και-του-Βίτσι-τη-ράχη-περπατώντας-η-δόξα-μονάχη-Ο-καστοριανός-ασυμβίβαστος-αντάρτης)

Το τι κατηγορίες για «πράκτορες» του εχθρού έχουν εκτοξευτεί, είναι ασύλληπτο.  Ποιόν να πιστέψεις; Αυτοί ήταν ηγέτες του αγώνα;  Όχι, δεν είναι «μάπετ σώου», η σύγχρονη ελληνική τραγωδία είναι. Κάτω από μια ελληνική, αμερικάνικη και ευρωπαϊκή σημαία! Στον Πεύκο.

Ευτυχώς όμως που υπάρχει κι η άλλη ματιά.

ΣΤΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ

Με απόλυτη θέα στις περισσότερες από τις βουνοκορφές, το αλπικό τοπίο, στην καρδιά του Γράμμου, από τα 1880 μέτρα φαντάζει ειδυλλιακό.  Κάτω, απλώνεται η κοιλάδα της Γράμμουστα που τη διασχίζει ένα ήρεμο μικρό  ποτάμι που ξέρεις, σταδιακά θα θεριέψει και θα γίνει ο ορμητικός Αλιάκμονας.  Ήχος κανείς, μόνο ένα ανεπαίσθητο αεράκι.

Πάνω στο πλάτωμα με τους λιγοστούς θάμνους κοπάδια από θηριώδης αγελάδες βόσκουν αμέριμνες. Ακόμα κι αυτό τον καιρό, μέσα Αυγούστου, έχει χορτάρι εδώ πάνω.

Με την ίδια ευκαμψία των 17 χρόνων, όταν βγήκε στο βουνό με το Γιαννούλη το 46, ο Γιάννης Μότσιος διασχίζει την απόσταση από το χωματόδρομο μέχρι την άκρη του υψώματος. Λαχανιάζουμε να τον ακολουθήσουμε. Τώρα καταλαβαίνω πως κατέφερε και ξέφυγε από το λόχο των κυβερνητικών που τον κυνηγούσε να τον πιάσει ζωντανό εκείνη την … τελευταία μέρα.

Αυτή τη μέρα μας περιγράφει τώρα και μας φέρνει «βίαια» στην πραγματικότητα. Ποιά πραγματικότητα; Μα αυτή του 1949!

Τη μέρα που πέταγαν τα αεροπλάνα του κυβερνητικού στρατού και δεν πολυβολούσαν. Οι μαχητές και των δυο στρατοπέδων βρίσκονταν απέναντι αλλά δεν πυροβολούσαν.  Τα κανόνια για πρώτη φορά σιγούσαν. Όταν όλα είχαν τελειώσει και όλοι το ήξεραν. Ένας ακόμη νεκρός δεν θα έλεγε και πολλά πράγματα. Ήξεραν ποιοί ήταν οι νικητές και ποιοί οι ηττημένοι. Μια μέρα χωρίς ήχους!

Από τις απέναντι πλαγιές κατέβαιναν άτακτα οι άντρες του Δημοκρατικού Στρατού. Το μόνο που τους ένοιαζε ήταν να αποφύγουν τον εγκλωβισμό, να περάσουν την τελευτάια κορυφογραμμή, να βγουν στην Αλβανία, να σωθούν. Μια μέρα που ο παλιός αντάρτης αδυνατεί να της δώσει ένα χαρακτηρισμό.

Σαν τη φράση που αδυνατεί να βρει μια τελεία για να κλείσει και τελικά αποφασίζει να βάλει τρεις… αφήνοντας τον αναγνώστη  να προσθέσει τα επόμενα.

Χωρίς αγωνία για την υστεροφημία του, βλέπει τον κόσμο κατάματα, και δεν τρομάζει στην αλήθεια. Οργίζεται με το παιχνίδι της «εθνικής σιωπής»  κάτω από την ταμπέλα της «εθνικής συμφιλίωσης». Το ίδιο βράδυ στην εκδήλωση στο Νεστόριο θα πει «ζούμε ακόμη… κάντε λίγο υπομονή… αν  πεθάνουμε, ξεχάστε μας…».

Η πορεία στη μνήμη συνεχίζεται.

ΓΛΥΚΟΝΕΡΙ / ΔΡΑΝΟΒΟ

Το Γλυκονέρι πλήρωσε ακριβά. Οι περισσότεροι κάτοικοι του κατατάχτηκαν στο ΔΣΕ και το 1/3 σκοτώθηκε.

Οκτώ χιλιόμετρα από το Νεστόριο βρίσκεται ή μάλλον βρισκόταν το χωριό . Το 1945 είχε γύρω 200 κατοίκους. Σήμερα είναι απλά ένα τοπωνύμιο που προσπαθεί να ξαναβρεί την ταυτότητά του. Ένα ακόμα Γραμοχώρι φάντασμα. Αν ψάξεις στους θάμνους που έχουν αγριέψει θα διακρίνεις κάποιες πέτρες, υπολείμματα τοίχων σπιτιών. Πιο μεγάλα τα ερείπια της εκκλησίας του χωριού, της Αγίας Κυριακής. Πρέπει να ήταν μεγάλη.

Από τα είκοσι πέντε σπίτια του χωριού όρθιο έμεινε μόνο το σχολείο. Μέχρι το 80 σώζονταν και η σκεπή του. Ξαφνικά όμως, τότε  που ο Παπανδρέου έδωσε την επιλεκτική αμνηστία κι άρχισαν να γυρίζουν,  κάηκε! Από ποιόν;  Αγώνα μεγάλο έκαναν όσοι κατάφεραν να επιστρέψουν από την προσφυγιά για να το μετατρέψουν σε ξενώνα. Να έχουν τουλάχιστον  μια κοινή σκεπή όταν έρχονται για προσκύνημα, να μη νοιώθουν πρόσφυγες στον ίδιο τους τον τόπο.

Ελάχιστα τα «τεκμήρια», όπως λένε οι ιστορικοί, από την ύπαρξη του χωριού. Μια φωτογραφία του σχολείου πριν και μετά τον εμπρησμό, μια φωτογραφία παιδιών του Γλυκονερίου στην Τσεχοσλοβακία που τα φιλοξένησε… Το πιο τραγικό: ένα σκαρίφημα με τα σπίτια, τις καλύβες, τους δρόμους , τις φαμίλιες και τα ονόματα των ιδιοκτητών τους. Μια ασπρόμαυρη φωτοτυπία που τη μοιράζουν στους επισκέπτες. Μια συγκλονιστική, τραγικά αφαιρετική εικόνα του χωριού. Άλλη δεν έχουν!

Δίπλα στο σχολείο- ξενώνα μια απλή λευκή πλάκα καταγράφει τα ονόματα των συγχωριανών που χάθηκαν στους πολέμους. Μαζί και της διπλανής Περιστεράς, που είχε την ίδια μοίρα. Σε ενιαία λίστα οι πεσόντες κάτω από την επιγραφή:   «Αντίσταση 1940-49».

Είδες, η αλήθεια γράφεται με λίγες λέξεις.

Σημείωση: Η επίσκεψη στο Γράμμο έγινε στα πλαίσια της εκδήλωσης της ΕΔΙΑ για τα Γραμοχώρια στο Νεστόριο Καστοριάς στις 18 και 19 Αυγούστου 2012.

Σχετικά ρεπορτάζ για το διήμερο:

Από τη Σταυρούλα Πουλημένη http://www.alterthess.gr/content/grammoxoria-i-mnimi-poy-telika-den-kataferan-na-sbisoyn

Από τον Απόστολο Λυκασά http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63702587

Στην ιστοσελίδα των οργανωτών ΕΔΙΑ Κ-Δ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ