1897
(αυτό το κείμενο, ελαφρώς μειωμένο, δημοσιεύτηκε στην έκδοση της Καθημερινής «Ελλάδα, 20ος αιώνας, 1910-1920, Β΄τόμος που κυκλοφόρησε την Κυριακή 19 Μαρτίου 2017)
Η κοσμοπολίτικη Σύρος, με τη μακρά θεατρική παράδοση, είχε το προνόμιο να οργανώσει την πρώτη σημαντική κινηματογραφική προβολή στην Ελλάδα. Ακριβώς στο γύρισμα του αιώνα, το καλοκαίρι του 1900, το θερινό θέατρο «Ορφεύς», στη συνοικία Βαπόρια, φιλοξενεί για μία εβδομάδα «Τα θαύματα του κ. Έντισον».
Η παράσταση που έφερε ο άγνωστος ξένος πλανόδιος κινηματογραφιστής διέφερε απ’ όσες είχαν προηγηθεί. Για πρώτη φορά ο κινηματογράφος παρουσιάζεται ως αυτοτελές θέαμα. Οι 20 περίπου ταινιούλες που αποτελούν το ημερήσιο πρόγραμμα, διάρκειας ενός λεπτού η καθεμιά, συνοδεύονται ηχητικά με μουσική από φωνόγραφο.
Επίσης, για πρώτη φορά τυπώνεται πρόγραμμα-αφίσα. Μεγαλεία που δεν γνώρισε μέχρι τότε η Αθήνα, αν και οι προβολές ξεκίνησαν εκεί το 1896.
Φλας μπακ 1896-1900
Στις 29 Νοεμβρίου 1896, Αθηναίοι επιστήμονες και δημοσιογράφοι παρακολουθούν την πρώτη κινηματογραφική προβολή, με τίτλο το «Κινηματοφωτόγραφον του Έντισον». Ακολουθεί ο λαός. Πλήθη συρρέουν καθημερινά στο άδειο κατάστημα της οδού Κολοκοτρώνη, που μετατράπηκε για ένα μήνα περίπου σε κινηματογραφική αίθουσα. Υπολογίζοντας ότι δίνονταν 16 παραστάσεις την ημέρα, πρέπει να έγιναν συνολικά πάνω από 400 προβολές!
Σχεδόν ταυτόχρονα με τους Αθηναίους, στις 10 Δεκεμβρίου, βλέπουν για πρώτη φορά κινηματογράφο και οι Έλληνες της Σμύρνης, στη Λέσχη του Μουσικού Κύκλου «Απόλλων». Δύο μήνες αργότερα, τέλη Φεβρουαρίου 1897, πραγματοποιείται η πρώτη προβολή στη Σάμο.
Ακολουθεί η Θεσσαλονίκη. Η πρώτη προβολή έγινε στις 3 Ιουλίου 1897, στο καφέ-μπυραρία «Η Τουρκία». Η αναφορά στα παρισινά τοπία που παρουσίαζαν οι ταινίες, αφήνει να υποθέσουμε ότι μπορεί να ήταν ταινίες των Λυμιέρ.
Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, που είχε καταστροφικές συνέπειες για την οικονομική και κοινωνική ζωή στην Ελλάδα, ανέκοψε την προσπάθεια εξάπλωσης του κινηματογράφου για δύο χρόνια περίπου.
Το 1899 το θέατρο «Βαριετέ» (στη γωνία των οδών Αριστείδου και Σταδίου) είναι το πρώτο θέατρο της Αθήνας που ανοίγει τις πόρτες του στη νέα τέχνη. Το 1899 ξεκινούν πιο συστηματικές προβολές σε όλη η χώρα, όπου κυριαρχούν οι πρωτοπόροι αδελφοί Ψυχούλη. Ήρθαν από την Κωνσταντινούπολη, όπου είχαν κινηματογράφους, αλλά εδώ συνεχίζουν ως πλανόδιοι. Τους βλέπουμε να δίνουν παραστάσεις στο θέατρο «Βαριετέ» στην Αθήνα, στο «θέατρο Τσόχα» στον Πειραιά, στη Σύρο, την Πάτρα. Το θέαμα που παρουσιάζουν δεν είναι αποκλειστικά κινηματογραφικό, αλλά ο κινηματογράφος αποτελεί συμπλήρωμα μιας παράστασης με «νευρόσπαστα συστήματος Χόλδεν».
Αρχές του 1900 οι αδελφοί Ψυχούλη προσφέρουν τις πρώτες κινηματογραφικές εμπειρίες στους κατοίκους των μεγάλων θεσσαλικών πόλεων, αλλά αντιμετωπίζουν και την πρώτη απόπειρα κινηματογραφικής λογοκρισίας στη χώρα. Στα Τρίκαλα ο αστυνόμος Διαλέτης, χαρακτηρίζοντας ως «άσεμνον και σκανδαλώδη» ταινία που παρουσίαζε μια λουομένη, προσπάθησε να απαγορεύσει τις παραστάσεις. Η προσπάθειά του όμως έπεσε στο κενό.
Τον Απρίλιο του 1900 οι αδελφοί Ψυχούλη αποκτούν ανταγωνιστή, τον Μιχαήλ Αθανασόπουλο, αλλά και άλλους στη συνέχεια.
Η γρήγορη εξάπλωση του κινηματογραφικού θεάματος, που γίνεται ταυτόχρονα πιο πλούσιο και με μεγαλύτερης διάρκειας ταινίες, δημιουργεί την ανάγκη για εξειδικευμένους χώρους προβολής. Εδώ πρωτοπορεί η Θεσσαλονίκη, το 1903. Ο ηθοποιός και θεατρώνης Πλούταρχος Ιμπροχώρης, που είχε το θέατρο ποικιλιών «Ολύμπια», στην παραλία, συνεταιρίστηκε με το φωτογράφο Λάιτμερ, ο οποίος πήγε στην Ευρώπη και έφερε μηχανήματα προβολής. Έτσι το «Ολύμπια» μετεξελίχθηκε στον πρώτο κινηματογράφο της πόλης.
Στην Αθήνα, όπου συνεχίζονται οι προβολές στα θέατρα, το πιο εντυπωσιακό σκηνικό στήνεται τα καλοκαίρια στις πλατείες. Πρωτοστατούν το Ζάππειο και το Σύνταγμα. Η πρώτη προβολή στην Πλατεία Συντάγματος, σύμφωνα με τον Φώτο Γιοφύλλη, έγινε το καλοκαίρι του 1900.
Από το 1904, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι ξεκίνησαν οι συστηματικές προβολές στα δύο αυτά σημεία, που συγκέντρωναν, έτσι κι αλλιώς, τον περισσότερο κόσμο της πρωτεύουσας. Οι προβολές ήταν χωρίς εισιτήριο, και οι ευτυχείς Αθηναίοι απολάμβαναν το κινηματογραφικό θέαμα μόνο με την κατανάλωση των ειδών του καφενείου.
Και φτάνει η στιγμή και για την πρωτεύουσα να αποκτήσει τον πρώτο συστηματικό κινηματογράφο της. Τον Δεκέμβριο του 1909 ανοίγει το πρώτο, χτισμένο γι’ αυτό το σκοπό, κινηματοθέατρο. Ονομάστηκε «Θέατρον του Κόσμου» και βρισκόταν στη γωνία των οδών Σταδίου και Γεωργίου Σταύρου.
Είναι η χρονιά που, που έρχεται στην Αθήνα ο Ούγγρος τεχνίτης Ζόζεφ Χεπ, ο οποίος με τη σειρά του θα συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη του εγχώριου κινηματογράφου. Ο ίδιος αφηγείται: «Εις τας Αθήνας δεν υπήρχον τότε παρά δύο μόνο κινηματογράφοι, είναι ο “Κόσμος” λειτουργών με Νορβηγούς μηχανικούς, και ο άλλος το “Ρουαγιάλ” εις την γωνίαν Σταδίου και Καραγιώργη της Σερβίας, λειτουργών με μηχανικούς Ιταλούς. Έλληνες μηχανικοί δεν είχαν εμφανισθή ακόμη… Έτσι όταν έφθασα εις τα Αθήνας, δεν υπήρχε ειδικός μηχανικός κινηματογράφου, για να παραλάβη το μηχάνημα του “Πανελληνίου”… Τότε ο Έλλην επιχειρηματίας με παρεκάλεσεν να μείνω εις την Ελλάδα και ν αναλάβω την τεχνικήν διεύθυνσιν του κινηματογράφου του… Όπως και έγινε».
Έτσι η Αθήνα μπαίνει στη δεύτερη δεκαετία με τρεις κινηματογράφους.
ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ 