Ο κόσμος όπως τον είδε και τον ένοιωσε

(Προλογικό σημείωμα στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του Ροβήρου Μανθούλη, Ο Κόσμος κατ’ εμέ)

Ήταν μια τεράστια ανακούφιση όταν ο Ματθαίος Φρατζεσκάκης μου ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επανεκδώσει τα βιβλία του Ροβήρου Μανθούλη που ξαφνικά βρέθηκαν «ορφανά». Το απρόσμενο τέλος των εκδόσεων Γαβριηλίδης, μετά το θάνατο του ιδρυτή τους Σάμη Γαβριηλίδη, δημιούργησε αυτό το κενό.

Κι η ανακούφιση  έγινε ικανοποίηση γιατί φορέας της νέας ζωής των τελευταίων βιβλίων του μεγάλου έλληνα σκηνοθέτη δεν θα ήταν ένας απλός εκδότης αλλά το Φεστιβάλ Χανίων με την αναγνωρισμένη συνεισφορά του στον πολιτισμό. Καλύτερη τύχη δεν μπορούσαν να έχουν.

Η αρχή γίνεται με το έργο του «Ο κόσμος κατ εμέ». Αυτοβιογραφία, θα το χαρακτηρίζαμε στην απλή εκδοτική γλώσσα.  Ένα ντοκιμαντέρ για τον εικοστό αιώνα, θα το έλεγα εγώ, μέσα από την προσωπική ματιά ενός ανθρώπου  που με 120 και πλέον ντοκιμαντέρ μας έκανε να βλέπουμε τον κόσμο διαφορετικά.

Αν θες να περιγράψεις αυτόν τον αιώνα θα τον κλείσεις σ αυτές τις λέξεις, λέει ο Μανθούλης, αναφερόμενος στον πατέρα του: «Περιπλανήσεις, πόλεμοι, χαρακώματα, οδοφράγματα, αιχμαλωσίες, διώξεις, ξεριζώματα, δικτατορίες, εξορίες, εμφύλιοι, προσφυγιές, πείνες, βαλίτσες, διαβατήρια, βαπόρια, σύνορα, μεταναστεύσεις…»

Όλα αυτά τα βρίσκουμε στο κινηματογραφικό του έργο. Όχι ως απλά ιστορικά γεγονότα αλλά ως έργα και δράματα ανθρώπων. Έκανε ένα καθαρά ανθρωποκεντρικό σινεμά. Κάποτε μου είπε πως αν ποτέ βρισκόταν στην έρημο με μια κάμερα δεν θα τράβαγε το τοπίο μόνο του. Θα έμπαινε ο ίδιος μπροστά στο φακό για να δώσει την ανθρώπινη διάσταση.

Κάπως έτσι ξετυλίγεται κι αυτό το βιβλίο. Τα γεγονότα, ως ένα κάδρο κινηματογραφικό,  και μέσα σε αυτό ο Μανθούλης. Με την ψυχρή αλλά διεισδυτική ματιά. Τον κόσμο όπως τον είδε και τον ένοιωσε. Ματιά που εμπλουτίζει με την αναγκαία τεκμηρίωση, ντοκουμέντα και μαρτυρίες.

Τα σχόλια για τον κινηματογράφο, διάσπαρτα στο βιβλίο, θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα ξεχωριστό βιβλίο, πολύτιμο  για τους λάτρεις ή τους υπηρέτες του κινηματογράφου. Ίσως όμως καλύτερα που βρίσκονται ενσωματωμένα στο ιστορικό τους πλαίσιο.

Αλλά πάνω απ όλα αυτό που μας μένει από το βιβλίο, ως παρακαταθήκη, ως διδασκαλία, είναι η στάση ζωής. Μιας ζωής ασυμβίβαστης, μαχητικής, τίμιας, στην πρώτη γραμμή για την υπεράσπιση των ανθρώπινων αξιών ενάντια σε κάθε καθεστώς καταπίεσης και εκμετάλλευσης.

ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ

Ιανουάριος 2021

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πυξίδα της Πόλης και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων. https://www.chaniafilmfestival.com/shop

ΜΙΑ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΟΡΟ ΣΤΟ ΛΑΔΙ

Η πιο έντονη ανάμνηση από τη μητέρα μου είναι η αφήγησή της για μια ένοπλη εξέγερση στη Μάνη. Όχι τα παλιά, αλλά τα σύγχρονα χρόνια. Ο χρόνος απροσδιόριστος. Θα πρέπει όμως να ήταν κάπου στην αρχή του εικοστού αιώνα. Αυτή ήταν μικρή αλλά θυμόταν λεπτομέρειες.

Την εξέγερση προκάλεσε η απόφαση της κυβέρνησης να φορολογήσει το λάδι, όπως έλεγε, το μοναδικό προϊόν που παρήγαγε αυτός ο πετρὠδης και άνυδρος τόπος. Μου είχε δείξει το μπάρμπας της, Θεοδωρικάκο τον έλεγαν, έναν εύσωμο αυστηρό μανιάτη,  που έμενε στο διπλανό σπίτι στα Πατήσια. Είχε κάνει φυλακή γιατί είχε πρωτοστατήσει στην εξέγερση.

Πέρασαν τα χρόνια αλλά η αφήγηση, όσο εντυπωσιακή κι αν ήταν, έμενε «στον αέρα» γιατί δεν είχα βρει καμιά γραπτή πηγή που να την τεκμηριώνει. Κι έτσι δεν ήξερα τι από την αφήγηση ανταποκρίνονταν στην αλήθεια και τι ήταν μέρος μιας ηρωϊκής μυθοπλασίας.  

Χρειάστηκε να περάσει ένας αιώνας περίπου από εκείνα τα γεγονότα για να βρώ τυχαία την πλήρη περιγραφή τους σε μια παλιά εφημερίδα της οργάνωσης των Αρχειομαρξιστών, την «Πάλη των Τάξεων».

Και τι έκπληξη! Η περιγραφή της εφημερίδας ταίριαζε απόλυτα με την προφορική αφήγηση. Ταυτόχρονα το γραπτό κείμενο συμπλήρωνε κάποια κενά που είχε η αφήγηση της μητέρας μου κι αυτή με τη σειρά της ερχόταν να δώσει λεπτομέρειες, που μάλλον ηθελημένα αφαίρεσε ο συντάκτης του άρθρου, για να περιορίσει την έκτασή του.

Πέτρος Ανδρώνης

Το χρονικό υπογράφει κάποιος με το γράμμα «Π» αλλά υποπτεύομαι ποιος είναι. Πρέπει να  είναι ο Πέτρος Ανδρώνης. Από τα πιο μαχητικά στελέχη του «Αρχείου», μέλος της ηγεσίας του, δραστήριος στον τόπο καταγωγής του, με διαρκείς συλλήψεις, φυλακίσεις, εξορίες αλλά και απόπειρες δολοφονίας. Ήταν ένας από τους 200 που εκτέλεσαν οι ναζί στην Καισαριανή το 1944.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Η καταγραφή των επαναστατικών γεγονότων στη Μάνη και πιο συγκεκριμένα στην επαρχία Οιτὐλου, αναπτύχθηκε σε πέντε συνέχειες στην «Πάλη των Τάξεων». Από τις 28 Φεβρουαρίου ως τις 4 Μαρτίου του 1933. Όσα περιγράφονται συνέβησαν τον Οκτώβριο  του 1928.

Ήταν η περίοδος που εμφανίζονταν στα χωριά οι φορατζήδες και εκβίαζαν τους φτωχούς χωριάτες να πληρώσουν τους φόρους. Σε αρκετά χωριά είχαν ήδη εκδηλώσει την πρόθεσή τους να αντισταθούν με κάθε τρόπο.

Αιτία ήταν το γεγονός πως η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση Βενιζέλου εφάρμοζε και στη Μάνη το φόρο της δεκάτης (φορολογία επί της παραγωγής) αντί του εξαγωγικού που ίσχυε μέχρι τότε, της φορολογίας δηλαδή μόνο του λαδιού που τους περίσσευε και εξαγόταν. Είχαν κάνει πολλά διαβήματα αλλά απάντηση δεν πήραν ποτέ.

Στο Οίτυλο ειδικά, οι χωριάτες είχαν αγριέψει πολύ και είχαν σκοπό να σπάσουν στο ξύλο τους φορατζήδες όταν θα έρχονταν. Ήξεραν όμως πως θα υπήρχαν συνέπειες, γι αυτό είχαν δημιουργήσει ένα κοινό ταμείο, συνεισφέροντας 50 δραχμές ο καθένας, για να βοηθήσουν αυτούς που θα έμπαιναν στη φυλακή.  

Οίτυλο

Την Κυριακή 7 Οκτωβρίου του 1928 είχε οριστεί η ημέρα που θα γινόταν η δημοπρασία των φόρων. Χωριάτες από όλα τα χωριά άρχισαν να συρρέουν στην Αρεόπολη για να τη ματαιώσουν. Η δημοπρασία αναβλήθηκε γιατί δεν παρουσιάστηκε κανένας να νοικιάσει τους φόρους ενώ τα τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας που έστειλαν στην κυβέρνηση, έμειναν και πάλι αναπάντητα.

Η δημοπρασία θα επαναλαμβάνονταν την επομένη Κυριακή, 14 Οκτωβρίου. Αυτή τη φορά όμως οι χωριάτες άρχισαν να φτάνουν στην Αρεόπολη με τα όπλα τους για να βάλουν οριστικό τέλος σ αυτή την ιστορία. Η πρώτη ενέργειά τους, όταν μαζεύτηκαν πολλοί,  ήταν να κυκλώσουν την αστυνομία και να απαιτήσουν την επιστροφή των όπλων που είχαν κατασχεθεί από τους πρώτους μεμονωμένους χωρικούς που είχαν φτάσει στην πόλη.

Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν στην πλατεία και απαίτησαν από τους εφοριακούς, που είχαν στήσει ένα τραπέζι έξω από την εφορία, να τα μαζέψουν και να φύγουν. Όταν αυτοί αρνήθηκαν ανέτρεψαν το τραπέζι και με φωνές και πυροβολισμούς τους ανάγκασαν να κρυφτούν μαζί με τους χωροφύλακες σε μια αποθήκη. Στη συνέχεια μπήκαν στην εφορία, πέταξαν όλα τα έγγραφα έξω και τους έβαλαν φωτιά. Τριγύρω έστησαν χορό.

Όλη την ημέρα γλεντούσαν και πυροβολούσαν! Μετά το γλέντι έκατσαν και σκέφτηκαν τι δρόμο θα ακολουθούσαν από δω και πέρα. Ήταν δεδομένο πως θα υπήρχε βίαιη αντίδραση από τη μεριά του κράτους. Ο πρόεδρος του Οιτύλου Πέτρος Πέτρουλας είπε πως έπρεπε να αντισταθούν ένοπλα. Βγήκαν έξω και έστησαν μπλόκα σε όλα τα περάσματα.

Το βασικό μπλόκο, όπως θυμόταν η μητέρα μου, στήθηκε στο δρόμο που ενώνει το Γύθειο με την Αρεόπολη. Ο μοναδικός δρόμος επικοινωνίας με τη Μέσα Μάνη, απ όπου αναγκαστικά θα έρχονταν οι δυνάμεις της χωροφυλακής. Είναι ένα στενό πέρασμα ανάμεσα σε δυο απότομες πλαγιές. Υπάρχει ακόμα.  Έκλεισαν με πέτρες το δρόμο και ακροβολίστηκαν στο βουνό.

Αυτή ήταν η βασική αιτία που η κυβέρνηση, για να καταστείλει την εξέγερση, έστειλε στρατό με πλοίο. Το πλοίο έφτασε την επόμενη μέρα στο Λιμένι, επίνειο της Αρεόπολης,  αλλά δεν μπορούσε να αποβιβάσει τους στρατιώτες. Δεν υπήρχε λιμάνι για μεγάλα πλοία. Οι ένοπλοι χωριάτες, στο μεταξύ, είχαν πιάσει τα υψώματα και ήταν έτοιμοι να κατρακυλήσουν μεγάλες πέτρες σε περίπτωση που έβγαιναν έξω.

Με τη βία, γράφει η «Πάλη των Τάξεων», βγήκαν έξω οι φαντάροι. Η μάνα μου θυμόταν ότι τελικά έστειλαν βάρκες οι ίδιοι οι μανιάτες και τους έβγαλαν έξω γιατί δεν θέλησαν να υπάρξουν θύματα. Αποφάσισαν όμως να τους κάνουν τη ζωή δύσκολη. Έκλεισαν ερμητικά σπίτια και μαγαζιά. Ανέβηκαν οι στρατιώτες με προφυλάξεις στην Αρεόπολη αλλά τα βρήκαν όλα κλειστά. Ούτε νερό δεν είχαν να πιούν.  Οι δε μανιάτες τριγύρω στα υψώματα, έτοιμοι να τους χτυπήσουν.

Τη τρίτη μέρα της εξέγερσης η κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει διαπραγματεύσεις με τους εξεγερμένους ή να προσποιηθεί πως διαπραγματεύεται. Οι εξεγερμένοι δέχτηκαν. Η κυβέρνηση έστειλε το Νομάρχη. Οι εξεγερμένοι τον σταμάτησαν στο μπλόκο και του ζήτησαν να υποσχεθεί πως δεν θα επιβληθεί ο φόρος της δεκάτης και πως δεν θα συλληφθεί κανένας από τους χωριάτες που εξεγέρθηκαν.

Ο Νομάρχης μοίρασε αφειδώς υποσχέσεις και ζήτησε να γυρίσουν πίσω. Οι μανιάτες τον πίστεψαν και πανηγύριζαν. Άρχισαν να διαλύονται. Η αστυνομία  όμως ήρθε την επόμενη με 16 εντάλματα σύλληψης. Τον κοινοτάρχη Οιτύλου τον παγίδεψαν. Τον κάλεσαν δήθεν για διαπραγματεύσεις και τον συνέλαβαν. Συνέλαβαν συνολικά τέσσερα άτομα, όπως λένε οι εφημερίδες της εποχής, αλλά τελικά κράτησαν και προφυλάκισαν τους δυο, τον Π. Πέτρουλα και τον Δ. Θεοδωρικάκο. Άλλους δεν βρήκαν, είχαν κρυφτεί στα βουνά. Επί μήνες αποσπάσματα της χωροφυλακής κυνήγαγαν να τους πιάσουν.

Γίναν αλλεπάλληλες δίκες και τελικά αθωώθηκαν. Ο Πέτρουλας όμως από τις κακουχίες της φυλακής πέθανε φυματικός, γράφει η «Πάλη των Τάξεων».

Η Εργατική Βοήθεια Ελλάδας, αρχές Νοέμβρη 1928, έστειλε το δικηγόρο Κ. Καμώδα για να υπερασπιστεί τους εξεγερμένους. Αλλά η αστυνομία τον συνέλαβε γιατί, όπως γράφει η εφημερίδα Σκριπτ «είχε μεταβεί εκεί ίνα παροτρύνη τους πρωταιτίους των σκηνών και μη προσέλθουν εις τας αρχάς.» Ο δικηγόρος εκτοπίστηκε αρχικά στη Φολέγανδρο και αργότερα στις Σπέτσες.

Το αποτέλεσμα της εξέγερσης πάντως ήταν πως ο νόμος της δεκάτης δεν εφαρμόστηκε στη Μάνη!

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Στην πρωτεύουσα δεν έφτασαν ποτέ πληροφορίες για όσα πραγματικά διαδραματίστηκαν στη Μάνη.

Οι αστικές εφημερίδες δημοσίευσαν τις πρώτες ειδήσεις δυο μέρες μετά και μάλλον προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το γεγονός παρά να το αναδείξουν. Το χαρακτήριζαν απλά ως «ένοπλο συλλαλητήριο» μικρής εμβέλειας, κάτι που δεν ήταν ασυνήθιστο την εποχή εκείνη. 

Η πληροφόρησή τους προερχόταν από τα τηλεγραφήματα που έστελναν προς την κυβέρνηση οι κρατικοί λειτουργοί από τη Μάνη και όσα τα υπουργεία ήθελαν να βγουν προς τα έξω. Φυσικά δεν έλειπαν και οι «κίτρινες πινελιές» όπως ότι οι εξεγερμένοι μετά το κάψιμο της εφορίας «πήγαν σε ζυθεστιατόριο και διασκέδαζαν μέχρι αργά»!  (Εμπρός, 24 /10/1928)

Ακόμη και ο Ριζοσπάστης, που έκανε κύριο θέμα την εξέγερση  (16/10), δεν είχε άμεση πληροφόρηση. Αναπαρἠγαγε όσα και οι αστικές εφημερίδες αλλά και τον ίδιο χαρακτηρισμό: ένοπλο συλλαλητήριο. Από αυτόν όμως μαθαίνουμε πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, εξοργίστηκε πολύ από αυτά τα γεγονότα, χαρακτήρισε  «την κίνηση των αγροτών ως αναρχική και παράνομο» και ζήτησε τη βίαιη καταστολή της.

ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΙ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΝΤΑΖΗ

Αυτό το κείμενο δημοσιεύτηκε στο ένθετο Dovville της εφημερίδας Documento την Κυριακή 13/1/2019

Ποιά είναι η θέση του Αλέξανδρου Πανταζή στην ιστορία του θεάματος στην Αμερική; Ο άλλοτε «μεγιστάνας» με το μεγαλύτερο δίκτυο θεάτρων τις δεκαετίες 10 και 20, παραμένει προκλητικά αγνοημένος. Γιατί; Ογδόντα και πλέον χρόνια από το θάνατό του αυτό το ερώτημα φαίνεται να απασχολεί όλο και περισσότερους ανθρώπους. Το 2018 ήταν σίγουρα η χρονιά της «επιστροφής» του Πανταζή.

Ο Donald P. Borchers είναι σκηνοθέτης, σεναριογράφος και παραγωγός στο Χόλυγουντ. Στο προσωπικό του κανάλι στο youtube αφιέρωσε 7 εκπομπές για να αφηγηθεί τη ζωή του Αλέξανδρου Πανταζή. Εφτά ώρες αφήγησης!

Ο Donald P. Borchers είναι κατηγορηματικός: «Χωρίς μετανάστες όπως ο Αλέξανδρος Πανταζή για να δείξουν το δρόμο, το  Χόλιγουντ θα έμοιαζε με τη βιομηχανία πετρελαίου στα τέλη του 1880 που κυριαρχούνταν από ένα άτομο, τον John. D. Rockefeller. Παρά το πρωτοπόρο πνεύμα του, ο Πανταζής  είναι ξεχασμένος σε μεγάλο βαθμό σήμερα.»

Η Griselda «Babe» Lehrer αφιέρωσε ένα βιβλίο 228 σελίδων με τίτλο «In Search of Alexander Pantages – Head of the Vaudeville Circuit»  για να υποστηρίξει πως «το όνομα του Πανταζή ζει». «Μπορεί να είναι τώρα ξεχασμένος, αλλά το έργο του συνέβαλε να διαμορφώσει την αμερικανική ψυχαγωγία για έναν ολόκληρο αιώνα», γράφει χαρακτηριστικά.  

Πέρυσι επίσης κυκλοφόρησε στην Αμερική και το βιβλίο του πανεπιστημιακού Τάσου Λαγού με τίτλο «Ο Αμερικάνος Δίας, η ζωή  του μεγιστάνα του θεάτρου Αλέξανδρου Πανταζή»,  η πρώτη μονογραφία γραμμένη από έλληνα στηριγμέν σε μια πολύχρονη έρευνα.

Αλλά και όσα από τα υπέρλαμπρα θέατρα-κινηματογράφους που έχτισε ο Πανταζής διατηρήθηκαν προβάλλουν τώρα με περηφάνια το ένδοξο παρελθόν. Το 2018  το μεγαλειώδες  Pantages Theater στην Tacoma γιόρτασε τα 100 χρόνια του και ανακαινίστηκε πλήρως. Άλλωστε  έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό μνημείο.

Ζωή σαν παραμύθι

Η ζωή του Πανταζή μοιάζει με παραμύθι αλλά ένα παραμύθι με πολλούς δράκους. Και πολλά μυστήρια. Ακόμα και τώρα παραμένει άγνωστο πότε γεννήθηκε. Όλα συγκλίνουν ότι ήρθε στη ζωή ανάμεσα στο 1865 και το 1876. Άγνωστο είναι τι τον έσπρωξε σε ηλικία μόλις 9 ετών, να αφήσει την Άνδρο και να μπαρκάρει ναυτόπαιδο σε μια σκούνα. Λίγο έλειψε να χάσει τη ζωή του από ελονοσία στον Παναμά όπου δούλεψε εργάτης για δυο χρόνια στη διάνοιξη της Διώρυγας για να φτάσει σε ηλικία 13 ετών στο Σαν Φρασίσκο.

Αλλά ούτε εκεί ρίζωσε. Αν και κατάφερε το 1896 να αποχτήσει ένα εστιατόριο, έχοντας δουλέψει  πρωτύτερα σαν γκαρσόνι αλλά και παλαιστής, τα παράτησε. Έφυγε για το Κλοντάϊκ  ακολουθώντας τους χρυσοθήρες. Αλλά χρυσάφι δεν βρήκε. Ανακάλυψε όμως ότι μπορούσε να πλουτίσει προσφέροντας θέαμα στους τυχοδιώκτες που συνέρρεαν εκεί .

Καθοριστικός παράγοντας σ αυτήν την στροφή του Πανταζή πρέπει να ήταν ο έρωτάς του  με την Κέιτ Ρόκουελ, διάσημη χορεύτρια της περιοχής,  γνωστή ως η «Ωραία του Γιούκον». Μαζί στήσανε την πρώτη επιχείρηση θεαμάτων στο Dawson του Καναδά αλλά όταν ο πυρετός του χρυσού άρχισε να ξεθυμαίνει, ο Πανταζής εγκατέλειψε και την πόλη και την Κέιτ.  

Εγκαταστάθηκε στο Σιάτλ και το 1902 νοίκιασε ένα μικρό κατάστημα, έβαλε μέσα μερικούς ξύλινους πάγκους, μια μηχανή προβολής, μίσθωσε ένα θίασο επιθεώρησης και άνοιξε το Crystal Theatre. Από κει ξεκίνησε να χτίζει την αυτοκρατορία του. Δυο χρόνια αργότερα, με τα χρήματα που κέρδισε, κατάφερε να χτίσει το πρώτο θέατρο στη μαρκίζα του οποίου έβαλε με  μεγάλα γράμματα το όνομά του: «Pantages Vaudeville». 

Μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, ο Πανταζής είχε το ισχυρότερο δίκτυο βωντβίλ στην Αμερική. Το 1920 είχε καταφέρει να είναι ιδιοκτήτης 30 και πλέον θεάτρων ενώ διαχειρίζονταν άλλα εξήντα που απλώνονταν σε όλη τη δυτική ακτή αλλά και εν μέρει στην  ανατολική καθώς και τον Καναδά.

Τα θέατρα, που συνδύαζαν το ζωντανό πρόγραμμα με τον κινηματογράφο, ονομάζονταν βώντφιλμς . Αν και ο Πανταζής λάτρευε το ζωντανό θέαμα και ο κινηματογράφος αποτελούσε δευτερεύον καλλιτεχνικό στοιχείο στις αίθουσές του, το 1925 πήρε την πρωτοβουλία να δημιουργήσει ένα μεγάλο δίκτυο κινηματογράφων.

Η στροφή δεν είναι τυχαία. Είναι η εποχή που ο βωβός κινηματογράφος γνωρίζει την αποθέωση του καθώς παράγονται μεγάλες ταινίες που ελκύουν τα πλήθη. Ο Πανταζής είχε πάντα ανοιχτές τις κεραίες του σε όλες τις αλλαγές και παρακολουθούσε ο ίδιος συστηματικά τις παραστάσεις, ώστε να μετράει το σφυγμό του κοινού.

Η πολυτέλεια των θεάτρων Pantages έγινε θρυλική. Βασικός συντελεστής της ομορφιάς τους ο αρχιτέκτονας Μάρκους Πριτέκα. Η συνεργασία τους ξεκίνησε το 1910 όταν ο αρχιτέκτονας ήταν μόλις 21 ετών. Συναντήθηκαν στο  Σιάτλ και κουβέντιασαν το σχεδιασμό του Pantages Theatre  στο Σαν Φρανσίσκο. Η περιοχή παρουσίαζε μερικές ιδιαιτερότητες και ήταν μια πρόκληση για τον αρχιτέκτονα. Ο Πανταζής έμεινε τόσο πολύ ικανοποιημένος από  το αποτέλεσμα που από εκείνη τη στιγμή και μετά. του ανέθεσε να σχεδιάσει όλα του τα θέατρα.

Τη σχέση τους την χαρακτηρίζονταν από την  απόλυτη εμπιστοσύνη του ενός προς τον άλλο. Ποτέ δεν υπόγραψαν μεταξύ τους συμβόλαιο και ποτέ ο Πανταζής δεν ζήτησε προϋπολογισμό εξόδων από τον Πριτέκα.

Στο 1929, στο κορύφωμα αυτής της  θριαμβευτικής πορείας, ξεκίνησαν να χτίζουν τον μεγαλύτερο και μεγαλοπρεπέστερο κινηματογράφο, στην καρδιά της κινηματογραφικής βιομηχανίας της Αμερικής, στο Χόλυγουντ. Ο Πανταζής ήθελε  να υποδηλώνει την κυριαρχική του θέση στο χώρο του θεάματος. Είναι το θέατρο του Πανταζή στο μπουλβάρ Χόλυγουντ που υπάρχει ακόμα.

Αλλά στα εγκαίνιά του ο Πανταζής ήταν απών. Βρισκόταν φυλακή.

Η μεγάλη συνομωσία

Είμαστε στις παραμονές του μεγάλου οικονομικού κραχ.  Στο χώρο του θεάματος παρατηρείται μια μεγάλη κινητικότητα με έντονες μονοπωλιακές τάσεις. Οι «μεγάλοι» εξαγοράζουν τους μικρότερους με θεμιτά και αθέμιτα μέσα..

Απέναντί στον Πανταζή βρέθηκε η Radio Keith Orpheum (RKO) που εκπροσωπούνταν από τον Τζο Κένεντι , ιδρυτής της γνωστής πολιτικής δυναστείας, με εκδηλωμένα δημόσια τα φιλοναζιστικά του αισθήματα και απροκάλυπτες σχέσεις με τη μαφία. Όταν ο Πανταζής απέρριψε τις προσφορές του, ο Κένεντι τον απείλησε, προβάλλοντας την επιρροή του στους τραπεζικούς οργανισμούς και τις κινηματογραφικές εταιρίες. Αλλά δεν έμεινε εκεί.

Στις αρχές Αυγούστου 1929 ο Πανταζής βρέθηκε κατηγορούμενος από την 17χρονη χορεύτρια Γιούνις Πρίνγκλ    ότι την έσπρωξε σε  ένα ντουλάπι, της έσκισε τα ρούχα και την βίασε. Ο Πανταζής συνελήφθη. Αυτή ήταν η αρχή μιας πολύ μεγάλης περιπέτειας. Στην πρώτη γραμμή της επίθεσης ενάντιά του βρέθηκε ο τύπος και ιδιαίτερα η μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα Los Angeles Examiner, ιδιοκτησίας του διαβόητου μεγιστάνα του τύπου Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ με αλλεπάλληλα πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα.

Η δίωξή του Πανταζή συνοδεύτηκε από ένα γενικευμένο κύμα ξενοφοβίας. Ρατσιστές δημοσιογράφοι έφτασαν στο σημείο να καταγγέλλουν όλους τους Έλληνες μετανάστες ως ψευδόμενα, κτηνώδη τέρατα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες το δικαστήριο έκανε δεκτό το κατηγορητήριο. Ο Πανταζής καταδικάστηκε σε πενήντα χρόνια κάθειρξη. Η παραμονή στη φυλακή του Σαν Κουέντιν [κράτησε μέχρι τον Ιούνιο του 1930 όταν, συνέπεια αλλεπαλλήλων καρδιακών κρίσεων και νοσηλείας  σε νοσοκομεία, αποφυλακίστηκε με εγγύηση.

Στις  3 Νοεμβρίου 1931 ξεκίνησε  η δίκη στο εφετείο στην οποία αποδείχτηκε η αθωότητά του.  Η περιπέτεια αυτή τον πλήγωσε ηθικά, επιβάρυνε την υγεία του και τον κατέστρεψε οικονομικά. Υποχρεώθηκε να πουλήσει το δίκτυο αιθουσών του για μόλις 3,5 εκατομμύρια δολάρια ενώ η αρχική προσφορά του Κένεντι ήταν 8 εκατομμύρια.

Δύο χρόνια μετά, η Πρίνγκλ είπε στο δικηγόρο της ότι ήθελε να ξεκαθαρίσει τα πράγματα. Ξαφνικά όμως πέθανε από άγνωστη αιτία. Στο νεκροκρέβατο ομολόγησε στη μητέρα της και έναν φίλο της, ότι ο Τζο Κένεντι είχε στήσει την ιστορία του βιασμού. Ίσως εδώ βρίσκεται η αιτία της πολύχρονης «σιωπής» για τον Πανταζή.

Μετά την αποφυλάκισή του ξεκίνησε τις προσπάθειες για μια δυναμική επάνοδο στο χώρο του θεάματος. Ακόμη και στο χώρο της παραγωγής. Αλλά δεν πρόλαβε να υλοποιήσει τα σχέδιά του. Πέθανε στις 17 Φεβρουαρίου του 1936 από καρδιακή προσβολή.

Ο Πανταζής το 1920

Ποιος ήταν ο Πανταζής;

Δεν έχουμε κάποιο δικό του κείμενο όπου να καταγράφει τις σκέψεις του. Ούτε  κάποια εκτεταμένη συνέντευξη. Αρνιόταν συστηματικά τη δημοσιότητα. Μίλαγε έξι γλώσσες αλλά καμία καλά. Ούτε τα αγγλικά!

Ο Πανταζής, από την αρχή που μπήκε σε αυτό το χώρο είχε ένα συγκεκριμένο προσανατολισμό: την παροχή θεάματος με χαμηλό εισιτήριο στα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας, κυρίως τους εργάτες. Δεν είναι γνωστό αν αυτό ήταν μια ταξική επιλογή ή απλά μια έξυπνη επιχειρηματική επιλογή. Πάντως είχε ένα αλάνθαστο ένστικτο γι’ αυτό που αρέσει στον κόσμο και επεδίωκε να του το προσφέρει.

Τα θεάματα των θεάτρων του Πανταζή ξεχώριζαν από αυτά των ανταγωνιστών του από την ποιότητα των εκτελεστών και από την τάση να είναι εντυπωσιακά. Ο Πανταζής έκρινε ένα έργο ή έναν καλλιτέχνη όχι από το όνομα ή τη φήμη του αλλά από το δικό του ένστικτο.

Δούλευε 18 ώρες την ημέρα, επτά ημέρες τη βδομάδα. Βρισκόταν σε διαρκή κίνηση ταξιδεύοντας ασταμάτητα. Δεν είχε συμβούλους, δεν κράταγε σημειώσεις – αφού δεν ήξερε να γράφει – κι ούτε καν διάβαζε ο ίδιος την αλληλογραφία, αφού δεν ήξερε να διαβάζει.

Όλη η επιχείρηση ήταν ο ίδιος, γραφείο ήταν το μυαλό του κι ένα μικρό σημειωματάριο. Κι αυτός είναι ένας λόγος που δεν υπάρχουν γραπτά ντοκουμέντα από την επιχειρηματική του δράση. Διέθετε μια καταπληκτική μνήμη, ιδιαίτερη ευφυΐα, διορατικότητα, την ικανότητα να διαχειρίζεται  πολλές υποθέσεις ταυτόχρονα και έπαιρνε αστραπιαία αποφάσεις.

Κέρδισε μεγάλη φήμη για την τιμιότητα στις συναλλαγές με τους συνεργάτες του, τους επενδυτές και τους πιστωτές. Δεν υπάρχει καμία αναφορά, έστω και σαν υποψία, για συνδιαλλαγή με τους κατέχοντες πολιτική δύναμη, κάτι πολύ συνηθισμένο στο χώρο του μεγάλου θεάματος στην Αμερική. Ήταν ανεξάρτητος όχι μόνο επιχειρηματικά αλλά και πολιτικά.

Μπορεί να ήταν ένας «μοναχικός λύκος», όπως συνήθιζαν να τον χαρακτηρίζουν, αλλά ήταν ένας άνθρωπος μέσα στην κοινωνία. Ο Αλέξανδρος Πανταζής έζησε το «ἁμερικάνικο όνειρο» αλλά και το αμερικάνικο εφιάλτη.

Ο ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Η πρώτη αναφορά στην Ελλάδα για τον Αλέξανδρο Πανταζή γίνεται στο βιβλίο του Νίκου Θεοδοσίου ο «Μετανάστης Κινηματογράφος»που κυκλοφόρησε το 2003 από το Νεανικό Πλάνο. Το βιβλίο υπάρχει ελεύθερο στο διαδίκτυο

Μια νέα αναφορά στον Πανταζή μαζί με όλους τους έλληνες που διέπρεψαν στο Χόλυγουντ την εποχή του βωβού κινηματογράφου υπάρχει στο βιβλίο των Φώντα Λάδη και Νίκου Θεοδοσίου «Έλληνες στο Χόλυγουντ» που βρίσκεται στη διαδικασία έκδοσης από την εταιρία «Μνήμες».

VIDEO

Σπύρος Σκούρας «Το Πιστεύω μου»

Σπύρος Σκούρας, Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Μιχαήλ και στρατηγός Van Fleet το 1953

Το 2003 η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών της Αμερικής (CIA) αποχαρακτήρισε, μετά την παρέλευση 50 χρόνων, ένα έγγραφο με τίτλο  LETTER TO MR. SPYROS P. SKOURAS FROM DWIGHT EISENHOWER με ημερομηνία 22 Ιανουαρίου 1953. Το ενδιαφέρον της ιστορίας δεν βρίσκεται στο ολιγόλογο σημείωμα του αμερικανού προέδρου αλλά το κείμενο που το συνοδεύει: ένα πολυσέλιδο γράμμα – αναφορά του Σπύρου Σκούρα προς τον Αϊζενχάουερ.

Μια δακτυλογραφημένη επιστολή 13 σελίδων, το πιο μακροσκελές κείμενο του Σπύρου Σκούρα που γνωρίζουμε. Ένα κείμενο που αποτελεί την πληρέστερη ανάπτυξη του πολιτικού  του πιστεύω.

Η ύπαρξη αυτής της επιστολής οφείλεται στον Αϊζενχάουερ. Ο Σπύρος Σκούρας, όπως το συνήθιζε ή ήταν υποχρεωμένος να κάνει, μετά από κάθε ταξίδι στο εξωτερικό επισκεπτόταν τον εκάστοτε αμερικανό  και έδινε αναφορά. Αυτή τη φορά ο πρόεδρος του ζήτησε όλα όσα του εξέσθεσε προφορικά να τα κάνει γραπτά. Με απώτερο στόχο  ένα αντίγραφο να πάει στο Υπουργείο Εξωτερικών (Secretary of State) όπου οι προτάσεις του  «μπορούν να τύχουν προσεκτικής εξέτασης».

Οι προτάσεις προέκυψαν από ένα μεγάλο ταξίδι-περιοδεία που πραγματοποίησε ο Σκορας στην Άπω Ανατολή το δεύτερο μισό του 1952. Μέσα σε 69 μέρες κάλυψε 72 χιλιάδες μίλια και επισκέφθηκε 17 χώρες: Χαβάη, Ιαπωνία, Κορέα, Φιλιππίνες, Ινδονησία, Σιάμ, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Μαλαισία και Ινδία, ενώ στο ταξίδι της επιστροφής πέρασε από Αίγυπτο, Ελλάδα, Ιταλία, Ελβετία, Αγγλία, Γερμανία και Γαλλία.

Επίσημα ήταν ένα ταξίδι για δουλειές, κινηματογραφικές. Παρόλα αυτά στις χώρες που επισκέφθηκε συνάντησε πλήθος υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη, πολιτικούς ηγέτες, δημοσιογράφους, επιχειρηματίες. Επειδή η απλή ιδιότητα του κινηματογραφικού παραγωγού δεν θα αρκούσε για να έχει αυτές τις επαφές, φρόντισε  ούτως ώστε ο  υπουργός εξωτερικών  Dean Ancheson, να στείλει από πριν σχετικό αίτημα σε όλες τις Πρεσβείες και τα Προξενεία των χωρών των οποίες επισκέφθηκε.

Πριν αρχίσει να καταγράφει παρατηρήσεις και  προτάσεις ο αμερικάνος παραγωγός θεωρεί απαραίτητο να διακηρύξει  την βαθιά πίστη του στην Αμερική, τη χώρα που ανέλαβε να κυριαρχήσει στον κόσμο με εντολή του Παντοδύναμου!

LETTER TO MR. SPYROS P. SKOURAS FROM DWIGHT EISENHOWER

«Πρώτα απ’ όλα, επιτρέψτε μου μία προσωπική παρατήρηση. Είμαι βαθιά ευγνώμων που είμαι Αμερικάνος, ειδικά σε μια στιγμή της ιστορίας όπου δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ηγεσία που μας έδωσε ο Παντοδύναμος, η  οποία συνοδεύεται από μια μεγάλη ευθύνη. Ποτέ δεν αναζητήσαμε σκοπίμως αυτό το καθήκον αλλά δόθηκε αναμφισβήτητα σε εμάς, μέσω των καταστάσεων που είναι πέρα από τον έλεγχό μας, και είτε μας αρέσει είτε όχι, ο κόσμος σήμερα μας χρίζει ως ηγέτες του.»

Το μεσσιανικό χαρακτήρα της αμερικάνικης ιμπεριαλιστικής πολιτικής ανακαλύπτει και τις χώρες που επισκέπτεται.

«Σε πολλές από τις χώρες που επισκέφτηκα, υπήρχαν άνθρωποι με ευημερία και πλούτο αλλά και πολλοί υπό καθεστώς μιζέριας και φτώχειας. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους είναι μπερδεμένοι και πιστεύουν την κομμουνιστική προπαγάνδα, αλλά οι περισσότεροι προσδοκούν την Αμερικάνικη βοήθεια και την ηγεσία της καθότι θαυμάζουν και σέβονται την Αμερική και το λαό της. Αυτή η πλειοψηφία, πραγματικά βλέπει την Αμερική ως τον Μωυσή που θα τους πάρει από αυτή την ερημιά και θα τους οδηγήσει σε καλύτερες μέρες.»

Ακολουθούν οι συμβουλές  του Σκούρα για τους ανθρώπους που θα στέλνει η Αμερική στις χώρες της Άπω Ανατολής και πως θα πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα. Το «σαβουάρ βιβρ» ενός σύγχρονου πράκτορα.

«Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να στείλουμε σε αυτές τις χώρες πρόσωπα που να είναι φιλικά προς τους ντόπιους, να γνωρίζουν τα έθιμα και την ιστορία τους και αν τους ανατεθεί κάποια εργασία σε αυτές τις χώρες να γνωρίζουν και τη γλώσσα που μιλούν εκεί.

….Είναι ύψιστης σημασίας,  άνθρωποι με υψηλές αρμοδιότητες, εντός ή εκτός κυβερνήσεως, από καιρού εις καιρόν να επισκέπτονται τις χώρες αυτές.  Σε αυτούς τους  πρεσβευτές καλής θέλησης, θα πρέπει να περιλαμβάνονται άνθρωποι του υπουργικού συμβουλίου, στρατιωτικοί, κορυφαίοι επιχειρηματίες, διακεκριμένοι εκδότες και συγγραφείς και διάφοροι άλλοι οι οποίοι μπορούν να προσθέσουν εξυπνάδα στο σχέδιό μας, να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη αυτών των ανθρώπων.

Πρέπει να ενθαρρύνουμε, ειδικά τους επιχειρηματίες να επισκέπτονται τις χώρες της Άπω Ανατολής όταν έχουν να προσφέρουν κάτι συγκεκριμένο σε σχέση με τον τρόπο βελτίωσης των εμπορικών σχέσεων και την προσθήκη υπεραξίας.

Σε κάθε περίπτωση, οι εκπρόσωποί μας στο εξωτερικό, μικροί ή μεγάλοι, δεν μπορούν να είναι αποτελεσματικοί αν καυχιόνται για την δύναμη και της ευημερία της Αμερικής. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να είναι πιο σεμνοί και συμπονετικοί. Και ο καθένας που επισκέπτεται μια ξένη χώρα να είναι, εκ των προτέρων, πλήρως ενημερωμένος.»

Τη στρατιωτική κυριαρχία των ΗΠΑ έχει την ευαισθησία να χαρακτηρίζει ως «ιδέες» για την ηθική και πνευματική κατάκτηση του κόσμου. Η  Ελλάδα θεωρείται ως το καλύτερο παράδειγμα εφαρμογής αυτών των «ιδεών»:

«Είναι σημαντικό να εφαρμόσετε την ιδέα σας, η οποία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και τώρα στην Κορέα μέσω του στρατηγού Van Fleet, αυτή της ανάπτυξης του στρατού του κάθε ελεύθερο κράτους  ανάλογα με τους πόρους, τον πληθυσμό και τις ανάγκες του, έτσι ώστε κάθε κράτος να μπορεί να υπερασπιστεί το λαό και την ελευθερία του,  γιατί η δύναμη ενός ελεύθερου λαού είναι το πιο εύγλωττο επιχείρημα απέναντι στην Ρωσία.

Όπως επισημαίνω, το ταξίδι μας με έπεισε, πάνω απ’ όλα, πως η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να επιδιώξουμε την ηθική και πνευματική κατάκτηση του κόσμου. Βασιζόμενοι σε αυτά, μπορούμε να εγκαθιδρύσουμε  μια ηθική αυτοκρατορία που θα κρατήσει και δε θα καταρρεύσει όπως οι αυτοκρατορίες του παρελθόντος που βασίστηκαν κυρίως στις υλικές κατακτήσεις.»

(….) Μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ, το ΝΑΤΟ, το κοινό μας σχέδιο βοήθειας μεταξύ άλλων πραγμάτων, έχουμε πλέον αποκτήσει το πλεονέκτημα στα μάτια των ξένων εθνών στον ψυχολογικό αγώνα με τους κομμουνιστές και έχουμε πετύχει στο να ελαχιστοποιήσουμε τον αντίκτυπο  της Σοβιετικής προπαγάνδας παρόλο που αυτή παραμένει ως η πλέον επικίνδυνη απειλή.»

Στη μακροσκελή αναφορά έχει και δυο λόγια για τον κινηματογράφο, που είναι το επίσημο επάγγελμά του, θεωρώντας τον ως ένα πολύτιμο εργαλείο στην παγκόσμια κυριαρχία της Αμερικής

«Η επιρροή που ασκείται στις μάζες μέσω των ταινιών, όπως γνωρίζετε, είναι ανυπολόγιστη. Κατά τη γνώμη μου, κανένα άλλο μέσο επικοινωνίας δεν είχε περισσότερη επίδραση στην εξοικείωση των λαών των ξένων χωρών με την Αμερικάνικη ελευθερία, τα Αμερικάνικα προϊόντα και τον Αμερικάνικο τρόπο ζωής απ’ ότι μέσω των ταινιών μας.»

Αφού κάνει εξειδικευμένες παρατηρήσεις  για κάθε χώρα που επισκέφθηκε, καταλήγει:

«Με αυτοπεποίθηση και πίστη, πρέπει να διατηρήσουμε αυτό το πλεονέκτημα που απορρέει από τους  τεραστίους πόρους που διαθέτουμε, όχι μόνο σε υλικά αγαθά, αλλά και της θεόσταλτης ηθικότητας του συστήματός μας. Σε αυτή την προσπάθειά μας πρέπει να είναι τόσο ισχυρό το μήνυμα της ελευθερίας, ώστε να διεισδύσει στο Σιδηρούν Παραπέτασμα και να ενθαρρύνει τις χώρες δορυφόρους να επαναστατήσουν εναντίον των Κόκκινων ηγετών τους. Με αυτή την αυτοπεποίθηση και πίστη, μπορούμε να ενθαρρύνουμε τον κόσμο να βαδίσει μαζί μας για την επικράτηση του καλού έναντι του κακού, έτσι ώστε χαρούμενες σειρήνες να ηχήσουν σε όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένων και των δορυφόρων χωρών  πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα.

(…) Η επίτευξης μιας συνολικής και τελικής νίκης (στην Κορέα)  θα πείσει τα κράτη δορυφόρους πως δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η Κομουνιστική εχθρότητα. Η ήττα των Κομμουνιστών θα τους κάνει να συνειδητοποιήσουν ότι ο κόσμος είναι αποφασισμένος να μην ανεχθεί ξανά μια τέτοια επιθετικότητα.

Ως εκ τούτου, εύχομαι πως αυτές οι ταπεινές μου παρατηρήσεις να σας φανούν χρήσιμες στην πορεία που έχετε χαράξει για το μέλλον μας.

Εύχομαι ο Παντοδύναμος να συνεχίσει να σας καθοδηγεί σε αυτή την καινούργια σας αρμοδιότητα.»

Σημ. Περισσότερα για τον Σπύρο Σκούρα και τις παράλληλες διαδομές του στα μονοπάτια των μυστικών υπηρεσιών στο προηγούμενο ποστ.

Πάλι για τον Βιτσώρη

Ένα άρθρο για τον Γιώργο Βιτσώρη στο κυπριακό περιοδικό «διόραμα» (τεύχος 6, Μάρτιος, Απρίλιος 2016)

Ο «καταραμένος» Βιτσώρης (1899-1954)

Ο θίασος της Κοτοπούλη το 1927. Στον κύκλο ο Γιώργος Βιτσώρης. Στην πρώτη σειρά, τρίτη από δεξιά η Νίτσα Βιτσώρη (μετέπειτα Τσαγανέα.)

Αν ένας ηθοποιός είχε τόσες πολλές αναφορές στον «Ριζοσπάστη» του μεσοπολέμου όσο αυτός, σίγουρα θα ήταν ένας διάσημος καλλιτέχνης. Μόνο που οι αναφορές στον Γιώργο Βιτσώρη συνοδεύονταν από τους χαρακτηρισμούς «Ο αρχείος χαφιές Βιτσώρης», «δολοφόνος, χαφιές του αρχειοφασισμού» «πράχτορας του Χίτλερ» κλπ .

Αγνοημένος ή υποτιμημένος όμως και από το «δικό του» πολιτικό χώρο, ο Γιώργος Βιτσώρης, ηγετική φυσιογνωμία του τροτσκιστικού κινήματος στην Ελλάδα, και μάλιστα μια από τις πιο σημαντικές, παραμένει σχεδόν άγνωστος. Πρώτη και μάλλον τελευταία απόπειρα προβολής του σημαντικού του ρόλου γίνεται με τα δημοσιεύματα της εφημερίδας «Σοσιαλιστική Αλλαγή» το 1982, που κυκλοφόρησαν αργότερα σε βιβλίο με τίτλο «Τα αρχεία Τρότσκι για την Ελλάδα».

Στα έγγραφα των αρχείων, που άνοιξαν από το Χάρβαρντ το 1980, αναδεικνύεται η προσήλωσή του Γιώργου Βιτσώρη στο επαναστατικό κίνημα και ο σημαντικός ρόλος του στην ίδρυση του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης και της 4ης Διεθνούς. Αλά και αυτά τα αρχεία δεν έχουν αξιοποιηθεί στο σύνολό τους.

Παράλληλα όμως με την πολιτική του δράση, που συνοδεύονταν από φυλακές και εξορίες στην Ελλάδα, ή τη δράση του στη Γαλλική Αντίσταση για την οποία αναγνωρίστηκε επίσημα σαν ήρωας και παρασημοφορήθηκε, ο Βιτσώρης δεν έπαψε ποτέ να υπηρετεί την τέχνη του.

Ήταν ένας ηθοποιός με σημαντική παρουσία στο θέατρο στην Ελλάδα δίπλα στην Κοτοπούλη ή την Κυβέλη αλλά και τον κινηματογράφο, ειδικά στη Γαλλία, όπου εγκαταστάθηκε από το 1937 ως το θάνατο του το 1954. Συνεργάστηκε με την Σιμόν Ντε Μποβουάρ, τον Ζαν Πωλ Σαρτρ, τον Πιέρ Πρεβέρ και άλλους. Μια καλλιτεχνική καριέρα άγνωστη κι αυτή.
Στο κείμενο που ακολουθεί επιχειρείται να συγκεντρωθούν όλα τα μέχρι τώρα διαθέσιμα βιογραφικά στοιχεία.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Γιώρος Βιτσώρης το 1933

Ο Γιώργος Βιτσώρης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1899. Ήταν ο πρωτότοκος γιος μιας πολύτεκνης οικογένειας. Αδέλφια του ήταν ο Τίμος, ηθοποιός, ο Δημήτρης, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες ζωγράφους του μεσοπολέμου, η Έμμα, η Μαίρη και η Θηρεσία.

Ο πατέρας του Αλέξανδρος είχε γεννηθεί στη Μάντοβα της Ιταλίας όπου κατείχε εργοστάσιο οινοποιίας. Η μητέρα του Αικατερίνη Βανδή είχε γεννηθεί στην Καβάλα και ήταν μοναχοκόρη καπνεμπόρου. Μετά τον πρόωρο θάνατο του Αλέξανδρου Βιτσώρη το 1911, η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα.

Σύμφωνα με το Γιώργος Αλεξάτο (Ιστορικό Λεξικό του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος) ο Γιώργος Βιτσώρης εντάχθηκε στη νεολαία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας και συμμετείχε στην Κομμουνιστική Ένωση το 1921 και στη συνέχεια στην τάση «Αρχείο του Μαρξισμού» που διαγράφεται από το ΣΕΚΕ (Κ) το 1924. Μετά την αποχώρηση του Τζουλάτι από το «Αρχείο» το 1926 ηγέτης του γίνεται ο Δημήτρης Γιωτόπουλος (1901-1965) ενώ ο Γιώργος Βιτσώρης αναφέρεται ως «δεύτερος τη τάξη».

Παράλληλα με την πολιτική δράση ο Βιτσώρης ξεκινά μια λαμπρή καριέρα στο θέατρο. Το 1924 τον βλέπουμε να παίζει με τη σύζυγο του Νίτσα (1902-2002) στο Θίασο Νέων με το έργο του Γ. Ξενόπουλου «Φοιτητές».

Η Νίτσα Βιτσώρη (Τσαγανέα) το 1935

Την ίδια χρονιά στις 9 Μαΐου παίζει στο έργο η «Αρπαγή των Σαβίνων» του Σεντάν στο «Ελληνικόν Ωδείον» και στις29 Μαΐου συμμετέχει στη διανομή του έργου «Δασκαλίτσα» του Νικοντέμι στο θέατρο Απόλλων. Και στις δυο παραστάσεις με τη σύζυγο του Νίτσα. Την ίδια χρονιά γεννιέται και η κόρη τους Λιάνα.

Το 1926 συμμετέχει, πάντα με τη Νίτσα, στο θίασο της Κυβέλης και στο ανέβασμα της «Ανάστασης» του Τολστόι στο θέατρο Απόλλων. Ο κριτικός της εφημερίδας ΣΚΡΙΠΤ τον αναφέρει τον «νέον Βιτσώρην» ως εξελισσόμενο σε «άριστο τυπίστα». Την επόμενη χρονιά συνεργάζεται με το θίασο της Κοτοπούλη και την ακολουθεί στην περιοδεία της στην Κύπρο.

Για τα επόμενα χρόνια λείπουν οι αναφορές στην καλλιτεχνική του δράση ενώ αυξάνονται αυτές που αφορούν την πολιτική του.

Από μαρτυρία του Δ. Σούλα, αποχωρήσαντος στελέχους της «αρχειοφασιστικής συμμορίας» που δημοσιεύει σε συνέχειες ο Ριζοσπάστης (1933) μαθαίνουμε ότι 1928 «Στο σπίτι του Βιτσώρη στου Κλωναρίδη γινόντουσαν μαθήματα από τον Γιωτόπουλο και τον Πίνδαρο στα στελέχη του Αρχείου που περιστρέφονταν γύρω από την ιστορία και τη δράση της οργάνωσης.»

Ο Βιτσώρης συμβάλει καθοριστικά στον προσανατολισμό της οργάνωσης των αρχειομαρξιστών προς το κίνημα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης του Λ. Τρότσκι και τη δημιουργία το 1930 της «Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μπολσεβίκων Λενινιστών-Αρχειομαρξιστών (ΚΟΜΛΕ-Α)» της οποίας είναι μέλος του Πολιτικού Γραφείου.

Ριζοσπάστης 3/3/1933

Το 1933 είναι ια χρονιά πολύ έντονης πολιτικής δράσης για τον Βιτσώρη. Στις εκλογές της 5 Μαρτίου, που διεξάγονται σε πολύ ανώμαλες πολιτικές συνθήκες, είναι υποψήφιος στην Αθήνα. Οι επιθέσεις στο άτομό του από τη μεριά του Ριζοσπάστη γνωρίζουν μεγάλη έξαρση. Φυσικά δεν φεύγει και από το στόχαστρο της Ασφάλειας.

Στα αρχεία του Ελευθέριου Βενιζέλου (;) έχει σωθεί η αναφορά ενός ασφαλίτη που παρακολούθησε μια προεκλογική συγκέντρωση της ΚΟΜΛΕ-Α στο θέατρο Παπαϊωάννου. Ο Γιώργος Βιτσώρης, κεντρικός ομιλητής, αναφέρεται ως Τίμος Βιτσώρης, καθώς ο χαφιές τον μπέρδεψε με τον επίσης ηθοποιό αδελφό του Τίμο.

Το έργο της αστυνομίας δεν περιορίζεται σε αυτό. Την ημέρα των εκλογών και σε μια στρατοκρατούμενη Αθήνα, συλλαμβάνεται μαζί με τους Λ. Καρλιάφτη, Χ. Αλεξόπουλο, Κ. Αναστασιάδη και Χριστοδουλίδη και παραπέμπεται σε δίκη για εσχάτη προδοσία. Λόγω της έκρυθμης κατάστασης στους δρόμους οι δικαστές τους αθωώνουν και τους ελευθερώνουν.

Τον Ιούνιο του 1933 συμμετέχει μαζί με τον Γιωτόπουλο στο Αντιφασιστικό Συνέδριο του Παρισιού. Σύμφωνα ε την τροτσκιστική εφημερίδα της Αμερικής The Militant ο Βιτσώρης εκπροσωπούσε την Ομοσπονδία των Παλαιών Πολεμιστών. Οι σταλινικοί που έλεγχαν το συνέδριο συμπεριφέρθηκαν βίαια στους τροτσκιστές αντιπρόσωπους. Ο Ριζοσπάστης γράφει ότι τους έδιωξαν από το συνέδριο ως πράκτορες του Χιτλερ!

Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς ταξιδεύει στη νήσο Πρίγκηπο και συναντά τον εξόριστο Τρότσκι. Ο Δημήτρης Μυράτ θυμάται ότι την εποχή εκείνη βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη για παραστάσεις με τον Τσαγανέα. Όταν έμαθαν το σκοπό της εμφάνισης εκεί του Βιτσώρη του ζήτησαν να τους πάρει μαζί στην Πρίγκηπο. Ο Τσαγανέας, λέει, ήταν οργανωμένος τροτσκιστής ενώ ο ίδιος συμπαθών. Αρχικά ο Βιτσώρης δέχτηκε αλλά μετά, για λόγους ασφαλείας, ματαίωσε την επίσκεψη των δυο ηθοποιών.

Μετά τη διάσπαση της ΚΟΜΛΕ-Α από τον Δημήτρη Γιωτόπουλο το 1934, ο Βιτσώρης ηγείται της οργάνωσης «Μπολσεβίκος – Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών (ελληνικό τμήμα Κομμουνιστικής Διεθνιστικής Ένωσης)» παραμένοντας πιστός στο κίνημα του Τρότσκι και το 1935 της «Κομμουνιστικής Διεθνιστικής Ενωσης Ελλάδος (ΚΔΕΕ)».
Το 1935 ο Βιτσώρης γνωρίζει την εξορία. Η εφημερίδα New Militant (21 /3/1936) αναφέρει ότι πριν την ανατροπή Κονδύλη 6 σύντροφοι, ανάμεσά τους και ο Βιτσώρης εκτοπίστηκαν σε διάφορα νησιά ενώ ένας άλλος καταδικάστηκε σε 3 χρόνια φυλακή.

Το 1936 επιβάλλεται η δικτατορία του Μεταξά όπου και πάλι ο Βιτσώρης συλλαμβάνεται. Αποφεύγει την εξορία χάρις στην παρέμβαση της Κοτοπούλη, (σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες ή φήμες) και φεύγει για τη Γαλλία.

Γύρω από το ζήτημα της φυγής του εκτός Ελλάδας υπήρξε μια διαμάχη στους τροτσκιστικούς κύκλους. Στα αρχεία του Τρότσκι, που φυλάσσονται στο Χάρβαρντ, υπάρχει η αλληλογραφία ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Βιτσώρη πάνω σε αυτό. Ο Τρότσκι υποστήριξε τη μετανάστευσή του στο Παρίσι.

Το 1938 γίνεται στο Παρίσι το ιδρυτικό συνέδριο της Τέταρτης Διεθνούς. Από την Ελλάδα παίρνουν μέρος ο Γιώργος Βιτσώρης με το ψευδώνυμο Busson και ο Μιχάλης Πάμπλο με το ψευδώνυμο Speros.

Μετά την κατάληψη της Γαλλίας από τους Ναζί ο Βιτσώρης εντάσσεται από τον Ιούλιο του 1940 στο αντιστασιακό κίνημα. Συμμετέχει στο δίκτυο thermopyles όπου διακρίνεται στο χειρισμό των εκρηκτικών. Γι αυτή του τη δράση παρασημοφορείται από τον Στρατηγό Ντε Γκωλ.

Η τελευταία καταγεγραμμένη παρουσία του Βιτσώρη στην ελληνική πολιτική ζωή είναι το 1946 με το γράμμα που απευθύνει προς του έλληνες τροτσκιστές, με το ψευδώνυμο «Γρηγοριάδης» ασκώντας κριτική για την στάση του την περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Στα πρακτικά του συνεδρίου της 4ης Διεθνούς τον 1948 καταγράφεται η «Παραλαβή γράμματος από τον Γκρεγκουάρ (Βιτσώρης)…» αλλά το περιεχόμενό της δεν είναι γνωστό.

Η πίστη του στον τροτσκισμό έμεινε αναλλοίωτη μέχρι τέλος και το 1954 που πέθανε ενταφιάστηκε δίπλα στο δολοφονημένο από τον Στάλιν γιό του Τρότσκι, Λεόν Σεντόφ (1906-1938).

Το όνομα του Βιτσώρη στην αφίσα της ταινίας VOYAGE-SURPRISE

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

Ως ηθοποιός έχει μεγάλη δραστηριότητα και πλούσιο έργο τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο. Ανήκε στον κύκλο των Ζαν Λουί Μπαρό, Σιμόν Σινιορέ, Ροζέ Μπλέν, Ζακ Πρεβέρ ενώ συνεργάστηκε με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ και τον Ζαν Πολ Σάρτρ αλλά και πολλούς άλλους διανοούμενους.

Συμμετοχή σε ταινίες

• 1943, ADIEU LÉONARD του Pierre Prévert (στο ρόλο του τσιγγάνου)
• 1943, LE DERNIER SOU (ή La Merveille blanche) του André Cayatte ( στο ρόλο του Έλληνα) Σημ. Στις αίθουσες βγήκε το 1946.
• 1945 LE PÈRE SERGE του Lucien Gasnier-Raymond (στις αίθουσες βγήκε το 1946)
• 1945, LE COUPLE IDÉAL του Bernard-Roland και του Raymond Rouleau (στο ρόλο του Σατανά)
• 1946, VOYAGE-SURPRISE του Pierre Prévert (στο ρόλο του Baron Gregor). Στην ταινία αναφέρεται και η συμμετοχή της κόρης του Λιάνας αλλά το όνομά της δεν υπάρχει στους τίτλους της ταινίας.
• 1948, TABUSSE de Jean Gehret (στο ρόλο του γυρολόγου)

Συμμετοχές στο θέατρο

• 1940, Απρίλιος, στο έργο Marie Jeanne των Dennery και Mallian, διασκευή Ζαν Ανούιγ, στο Theatre des Arts.
• 1940, Δεκέμβριος, στην επιθεώρηση Les Baladins στο θέατρο Marigny,
• 1941, Οκτώβριος, στο έργο Fariboles του Henry Lartigue
• 1942, Φεβρουάριος, στο έργο Leonor de Silva του Καλντερόν
• 1945, Οκτώβριος, στο έργο Les bouches inutiles της Simone de Beauvoir στο Théâtre du Carrefour).
• 1947, Οκτώβριος, στα έργα «Morts sans Sépulture» και «La… Respec-tueuse» του J. P. Sartre.
• Το 1948 μεταφράζει το έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Ψυχοσάββατο» το οποίο διασκευάζεται για το γαλλικό ραδιόφωνο από τον Georges Ribemont-Dessaignes.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ

ΤΙΜΟΣ ΒΙΤΣΩΡΗΣ (1904-1941)

Αδελφός του Γιώργου. Διακρίθηκε κι αυτός ως ηθοποιός. Γνωστή όμως είναι μόνο η συμμετοχή του στην ταινία «Δάφνις και Χλόη» (1931). Είχε κι αυτός έντονη πολιτική δράση αλλά δεν ακολούθησε τον αδελφό του στην πορεία προς τον Τροτσκισμό, παραμένοντας στο ΚΚΕ.

Αναφέρεται ως συνεργάτης του περιοδικού «Η Νεολαία» (1922-36) όργανο της ΟΚΝΕ. Συλλαμβάνεται στην απαγορευμένη διαδήλωση της Πρωτομαγιάς του 1924 (εκεί που σκοτώθηκε από χτύπημα ξιφολόγχης ο Σωτήρης Παρασκευαΐδης). Το 1934, από γράμμα του στο Ριζοσπάστη, μαθαίνουμε ότι ήταν εξόριστος στην Ανάφη. Εξ αιτίας μιας κρίσης έλκους του στομάχου μεταφέρθηκε στο Δημοτικό Νοσοκομείο Σύρου. Με το γράμμα, που υπογράφουν και άλλοι δυο κρατούμενοι, ζητά να μεταφερθεί στην Αθήνα για εγχείρηση και να μην επιστρέψει στην εξορία. Την περίοδο 1934 – 1936 ήταν μέλος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής της «Ενωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας» της οποίας γραμματέας ήταν ο Ηλίας Σιμόπουλος και μέλη, μαζί με τον Τίμο, ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Γιώργης Ζάρκος και ο Πέτρος Στυλίτης.

Οι κακουχίες και οι επανειλημμένες φυλακίσεις και εξορίες τον οδήγησαν σε πρόωρο θάνατο το 1941. Μεταθανάτια, το 1945, εκδίδεται, μάλλον με φροντίδα μελών της οικογένειας, ένα βιβλίο με ποιήματά του με τον τίτλο «Στίχοι». Η κριτική που παρουσιάζει ο Μ. Λαμπίρης στο Ριζοσπάστη (6/1/1946) δεν είναι θετική. «Υπάρχει ποιητική διάθεση χωρίς να ολοκληρώνεται σε ποίηση», γράφει. Ο δε Τίμος Βιτσώρης αναφέρεται απλά σαν «παλιός αγωνιστής».

ΔΗΜΗΤΡΗΣ (ΜΙΜΗΣ) ΒΙΤΣΩΡΗΣ (1902-1945),

Αυτοπροσωπογραφία

Αδελφός του Γιώργου. Αναδείχτηκε σαν ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους του μεσοπολέμου. Ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με τη ζωγραφική, ενώ καταπιάστηκε και με τη γλυπτική. Ακόμη, εργάστηκε ως σκιτσογράφος σε ελληνικές και γαλλικές εφημερίδες, ενώ δημοσίευσε άρθρα του και μελέτες. Την περίοδο 1920-1927 ταξίδεψε στην Ιταλία, τη Γερμανία και το Παρίσι και μετά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το 1934 υπήρξε ένας από τους εκπροσώπους της Ελλάδας στη Μπιενάλε της Βενετίας. Πολιτικά στάθηκε αντίθετος με τα αδέρφια του. Είχε εθνικιστικές αντιλήψεις και συμμετείχε με έργα του στις φιέστες του δικτάτορα Μεταξά.

Παράλληλα όμως είχε έντονα ψυχολογικά προβλήματα. Αρρώστησε για πρώτη φορά από μελαγχολία στα 17 του χρόνια και από τότε υπέφερε από σοβαρές κρίσεις. Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε μετά το θάνατο του αδελφού του Τίμου το 1941 και της μητέρας του το 1943. Κλείστηκε σε ψυχιατρική κλινική κι εκεί αυτοκτόνησε στις 29 Ιανουαρίου 1945.

Άλλα αδέρφια: Έμμα, Μαίρη (σπούδασε στο εξωτερικό και ασχολήθηκε με το θέατρο), Θηρεσία (σπούδασε μουσική και πιάνο και έδωσε πολλές συναυλίες μέχρι το 1945).

ΝΙΤΣΑ (ΕΛΕΝΗ) ΒΙΤΣΩΡΗ (1902- 2002)

Σύζυγος του Γιώργου. Η Ελένη Λάσκαρη γεννήθηκε το 1902 στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Ωδείου Λότνερ (Ελληνικό Ωδείο). Στο θέατρο ξεκίνησε το 1924 με τον Θίασο Νέων μαζί με τον Γ. Βιτσώρη. Την ίδια χρονιά γεννήθηκε η κόρη τους Λιάνα. Πρώτη της εμφάνιση στον κινηματογράφο το 1933 στην ταινία «Ο κακός δρόμος». Αρχές της δεκαετίας του 30 χώρισε από τον Βιτσώρη και παντρεύτηκε τον ηθοποιό Χρήστο Τσαγανέα.

ΛΙΑΝΑ ΒΙΤΣΩΡΗ (1924-1997)

Κόρη του Γιώργου και της Νίτσας. Ηθοποιός. Η επαγγελματική της δραστηριότητα άρχισε κυρίως στα χρόνια της Κατοχής. Έγινε μέλος του Σωματείου Ηθοποιών το 1943. Μετά την απελευθέρωση πήγε στον πατέρα της στο Παρίσι. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής στην Σχολή του Σαρλ Ντυλλέν και έλαβε μέρος στην ταινία του Πιέρ Πρεβέρ «Ταξίδι έκπληξη» (1946). Ασχολήθηκε επίσης με την ποίηση και έγραψε ορισμένα θεατρικά έργα. Παντρεύτηκε το γνωστό κονφερανσιέ και επιθεωρησιογράφο Γιώργο Οικονομίδη.

Σημείωση

Κάθε τεκμηριωμένη πληροφορία που συμπληρώνει αυτές τις βιογραφικές σημειώσεις είναι ευπρόσδεκτη.

Εκατό χρόνια μετά, εκατό χρόνια πριν…

Τρίκαλα, 25 Ιουνίου 1917. Ο Στρατηγός Sarrail παρασημοφορεί ένα υπολοχαγό του Μαροκινού συντάγματος

Διασχίζουν χιλιάδες χιλιόμετρα με τα πόδια. Περνούν κρυφά τη νύχτα σύνορα και διασχίζουν χώρες που δε γνωρίζουν. Ξαποσταίνουν σε σπηλιές ή ερείπια. Μέρες χωρίς φαί. Χωρίς αποσκευές ή με ελάχιστα προσωπικά είδη που χωρούν σε μια νάιλον μικρή σακούλα.

Πίσω τους το απόλυτο κενό. Έχουν πουλήσει ότι έχουν και δεν έχουν γι αυτό το ταξίδι. Ή έχουν δεσμεύσει δια βίου τους ίδιους και τις οικογένειές τους στους δουλεμπόρους. Έχουν καταστρέψει κάθε στοιχείο ταυτότητας για να μην μπορούν να τους γυρίσουν πίσω. Πρόσωπα απρόσωπα.

Το μόνο που επιθυμούν είναι να φτάσουν στο «Ελντοράντο» που δεν είναι άλλο από τον τόπο, έναν τόπο, που θα μπορέσουν να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη για ένα κομμάτι ψωμί. Αλλά δε φτάνουν. Εκεί, στο Αιγαίο ή τη Μεσόγειο, ένα σαπιοκάραβο θα βουλιάξει και θα τους παρασύρει. Μια νάρκη θα τους κάνει χίλια κομμάτια. Δε θα φτάσουν ποτέ.

Κι όσοι επιβιώσουν το μαχαίρι ενός χρυσαυγίτη θα τους περιμένει στο σκοτάδι, ένας ένοπλος επιστάτης στα φραουλοχώραφα ή στην καλύτερη περίπτωση ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μέχρι το βίαιο επαναπατρισμό τους, αλλά που;

Και δεν θα φτάσουν ποτέ στο νεκροταφείο του Ζέιτενλικ. Στη Θεσσαλονίκη. Εκεί που κείτονται χιλιάδες πρόγονοί τους (από την Ασία και την Αφρική) που πολέμησαν για να υπερασπίσουν αυτούς που τώρα τους διώκουν!

Μάιος Ιούνιος 1916. Ινδοκινέζοι στρατιώτες στο στρατόπεδο Ζέιτενλικ (πριν γίνει νεκροταφείο).

Απ την άλλη, θα φτάσουν στο Λαγκαδά, χωρίς καν να χρειαστεί να δείξουν διαβατήριο, χιλιάδες απόγονοι των νεκρών στρατιωτών του Α Παγκόσμιου πολέμου από την Ευρώπη που τα σώματά τους κείτονται εδώ. Εκατό χρόνια κλείνουν φέτος από την κήρυξη αυτού του φριχτού πολέμου. Ένα τρισάγιο, μια σκέψη, ένα λουλούδι.

Ο Σενεγαλέζος στρατιώης Seydi Ahmed Sy Malick

Ποιος θα ακουμπήσει ένα λουλούδι στους τάφους των 1.222 Σενεγαλέζων, 343 Αράβων, 222 Μαλγάσιων, 176 Ινδοκινέζων, 208 αγνώστων, μόνο στο γαλλικό τμήμα του νεκροταφείου;

Σημείωση 1: Ως «Σενεγαλέζοι» χαρακτηρίζονται όλοι οι «στρατολογημένοι» στη μαύρη Αφρική από τους γάλλους ιμπεριαλιστές, κι όχι μόνο Σενεγαλέζοι, που στάλθηκαν να πολεμήσουν για την ελευθερία της «πατρίδας» στα σφαγεία της Ευρώπης.

Σημείωση 2. Ο Σενεγαλέζος στρατιώης Seydi Ahmed Sy Malick (στη φωτογραφία λίγο πριν αναχωρήσει για τον πόλεμο) ήταν γιος θρησκευτικού ηγέτη. Θεωρούνταν χαμένος στην Ελλάδα. Πριν λίγα χρόνια εντοπίστηκε ο τάφος του στο νεκροταφεο του Ζέιτενλικ και κινήθηκαν οι διαδικασίες για τη μεταφορά των οστών του πίσω στην πατρίδα. Μια αντίστροφη πορεία. (περισσότερα γι αυτή την ιστορία εδώ)

5 Οκτωβρίου 1915 στο Μούδρο της Λήμου. Σενεγαλέζοι και τρατιώτες από την Ινδοκίνα έτοιμοι να αναχωρήσουν για τα Δαρδανέλια.

 

5 Οκτωβρίου 1915 στη Μακεδονία. Από αριστερά προς τα δεξιά: ένας στρατιώτης από την Ινδοκίνα, ένας γάλλος, ένας σενεγαλέζος, ένας άγγλος, ένας ρώσσος, ένας ιταλός, ένας σέρβος, ένας έλληνας και ένας ινδός.

Για το κείμενο ΝΙΚΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ (2014). Οι φωτογραφίες βρέθηκαν στο ίντερνετ.

Ο Αβόρανης

Το ένα φέρνει τ’ άλλο. Και κάποιες φορές αυτό το «άλλο» δεν είναι τόσο ευχάριστο.

Στη διάρκεια μιας «ιδιωτικής» προβολής της ταινίας μου «Ο κος Λεονάρδος και οι άλλοι» σε μια ομάδα φανατικών του κινηματογράφου πληροφορήθηκα ότι ένα από τα πρόσωπα της ταινίας, ο θρυλικός πλανόδιος κινηματογραφιστής της περιοχής του Αγρινίου, ο Δημήτρης Χριστοδούλου, ευρύτερα γνωστός με το παρατσούκλι Αβόρανης, έφυγε από κοντά μας.

Στη μνήμη του δημοσιεύω αυτό το αφήγημα, μια μυθοπλαστική απόδοση των εκπληκτικών κινηματογραφικών περιπετειών του, στηριγμένη στις δικές του αφηγήσεις.

View this document on Scribd

Η ταινία «Ο κος Λεονάρδος και οι άλλοι»  που περιλαμβάνει τις αφηγήσεις του Αβόρανη είναι εδώ

 

«Δραπέτες» της ιστορίας

Δρόμοι «απέραντοι» στη σκέψη των ποιητών, δρόμοι θλιβεροί και ανυπόφοροι για τους  διαβάτες της καθημερινότητας. Γεμάτοι σκουπίδια – συνήθης πλέον εικόνα μιας πόλης σε αποσύνθεση – πνιγμένοι στην αδιαφορία ή τη θλίψη.

Αντιδρώντας σε αυτή την ισοπέδωση κάποια ψήγματα της ιστορίας αποφασίζουν να δραπετεύσουν. Η προοπτική της χωματερής της λήθης μάλλον τα απωθεί. Στο δρόμο της φυγής προς το άγνωστο τα συνάντησα. Και τώρα τους προσφέρω μια θέση στο Μουσείο των «ευτελών» αντικειμένων που έχει συσταθεί αθόρυβα εδώ και μερικά χρόνια.

Έκθεμα 1.

Καρτ ποστάλ, κλασσικού μεγέθους, ασπρόμαυρη.  Στη μια όψη η ελκυστική εικόνα της μεγάλης βεντέτας του Γερμανικού κινηματογράφου του μεσοπολέμου, Brigitte Helm. Στην πίσω πλευρά το μικρό χειρόγραφο σημείωμα του πατέρα προς την κόρη του την Κικίτσα στη Σύρο. Ο ίδιος βρίσκεται στην Πάτρα. Το μεγάλο παράπονο του γονιού ότι τον ξέχασε και δεν του γράφει ούτε δυο λόγια…

Έκθεμα 2

Τετρασέλιδη χειρόγραφη επιστολή με μολύβι του Αδάμη Καραδήμα προς τον αδερφό του Κώστα στις φυλακές της Αίγινας. Ημερομηνία 30/1/1946. Ο τόπος απ οπου ξεκίνησε το γράμμα είναι το χωριό Κόκκινο. Πιθανόν αυτό του νομού Φωκίδας όπου συναντάται και το επίθετο Καραδήμας.

Η επιστολή αποτελείται από δυο μέρη, δυο σελιδούλες για το καθένα. Παρ ότι υπογράφει ο ίδιος αποστολέας, ο γραφικός χαρακτήρας είναι διαφορετικός. Πιο ορθογραφημένο και καθαρό το πρώτο, λιγότερο το δεύτερο. Υποπτευόμαστε ότι το πρώτο γράφτηκε από τρίτο άτομο και παρότι υπογράφεται από το αδερφό Αδάμη, φαίνεται να γράφτηκε για λογαριασμό όλης της οικογένειας. Πουθενά δεν αναφέρεται η αιτία της φυλάκισης. Υποθέτουμε ότι ο Κώστας, αποδέκτης του γράμματος, είναι πολιτικός κρατούμενος.

Πρώτο μέρος

Εν Κοκινο τη 30/1/47

Αγαπητέ Αδελφέ Κώστα

μαθε  ότι ήμαστε καλά. Το αυτό επιθιμουμε και δια λόγο σου.-

Αδελφέ ελάβαμε το γράμμα σου προ 25 ημέρες και είδα να μας γράφης ότι σας εστήλανε στην Αίγινα και γράφης ότι είχες και ένα δωμάτιο και το επούλισες το μοναστήρι να είναι καλά και η καλόγερη δε χαθίκανε σου έστηλα και άλλο γράμμα και απάντηση δεν ελάβαμε δεν εξεύρομε τη γίνεσε  καθόλου έγινε η δίκι ή ακόμα; Μου έγραφες να μην έλθω κάτω. Αδελφέ περιμένομε απάντιση αμέσως ο πατέρας είναι καλά και η μάνα.  χερετίσματα πολλά από τους γαμπούς και Αδελφάδες. Έτερον δεν έχω να σου γράψω σε χαιρετώ

Ο Αδελφός

(Υπογραφή)

Α. Καραδήμος

Δεύτερο μέρος

Στο δεύτερο μέρος ο ίδιος ο Αδάμης παίρνει το μολύβι και γράφει με πιο άμεσο τρόπο στον αδερφό του.

Καθώς και γώ  σε χερετώ μεθ αγάπης ο αδελφός Αδάμης Αδελφέ Κώστα εμείς από υγίαν όλοι καλά όπως και δι εσένα επιθημώ  προ καιρού έλαβον ένα γράμμα οπου είχες στείλη εις τον πατέρα και διάβασα ο ίδιος ότι βρισκόσαστε στην Αίγινα μην τον στενοχορής όταν ο  άνθρωπος τον βρήσκη ένα τέτιο ζήτημα οπου είνε φυλακή είναι λοιπόν αδελφέ στενοχωρηούμασται όλοι δια να βρεθής εσή σε τέτιες πορτε και αν τολάχιστον είσε έτση να φροντήσομε μης  αποδώ και να μην σκέφτεσε έξοδα ηκογενίας διότη έγραφες κατη λόγια αδιαφόρετα δια εμάς εγώ ξέρω ότη δεν είσαι από τα κλαριά και δεν πρέπη να σκέφτεσε τήποτες περι ηκονομηκής κρίσεος  ο άνθρωπος όταν είναι καλλά φτιάνη πολλά πράγματα γράψε μας πότε θα γήνη η δήκη  σου και αν η μέρες να μάθης που θα γήνη να ξέρομαι ημείς έχης τα δέωντα από την Αγλαία και από τα πεδιά γράψε μας σε χερετώ μεθ αγάπης ο αδελφός σου

Α. Καραδήμος

Έκθεμα 3

Δακτυλογραφημένο έγγραφο από τα αρχεία του Ερυθρού Σταυρού. Αντίγραφο αίτησης πληρεξουσίου δικηγόρου προς το ελληνικό δημόσιο με ημερομηνία 12 Οκτωβρίου 1961 για την καταβολή αποζημίωσης στους συγγενείς εκτελεσμένου πολίτη από τους Γερμανούς  στις 24 Απριλίου 1944.

ΠΡΩΤΟΚΟΛΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Αριθ. Πρωτ. 11540

ΗΜ. 17/10/1961

Έγγραφο που κατατέθηκε στο Πρωτοδικείο Αθηνών στις 12/10/1961

Αριθ. Κατάθεσης 3403

Γραμμένο με το χέρι: Αποζημιώσεις Θυμάτων Κατοχής

Το έγγραφο

Ενώπιον του κ. Προέδρου των εν Αθήναις Πρωτοδικών (Διαδικασία Ν.Δ. 417/61)

Αίτησις

1)      Δημητρίου Ιωάννου Λούκη και

2)      Μαρίας θυγ. Δημ. Λούπη, κατοίκων Σκάλας Ωρωπού.

Κατά

Του Ελληνικού Δημοσίου, εκπροσωπουμένου νομίμως.

Την 19^ην Φεβρουαρίου 1944 συνελήφθη όλως αναιτίως υπό των Γερμανικών Αρχών Κατοχής, ενεκλείσθη εις τας τότε Φυλακάς Χαϊδαρίου και εξετελέσθη την 24 Απριλίου του αυτού έτους 1944 ο υιός του πρώτου εξ ημών και αδελφός της δευτέρας ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΛΟΥΠΗΣ, γεννηθείς υπό Ελλήνων γονέων εν έτει 1911, δημότης της Κοινότητος Σκάλας Ωρωπού και κάτοικος της αυτής Κοινότητος μέχρι της θανατώσεώς του, χωρίς εν τω μεταξύ ν’ απωλέση την ελληνικήν ιθαγένειάν του.

Επειδή τούτου, όντος αγάμου, πλησιέστεροι συγγενείς είμεθα ημείς, οίτινες είμεθα ανέκαθεν και μέχρι σήμερον Έλληνες πολίται και οίτινες ουδέποτε κατεδικάσθημεν δι’  εθνικήν αναξιότητα και εν γένει συντρέχουσι πάσαι αι νόμιμοι προϋποθέσεις προς αποζημίωσίν μας.

Δια ταύτα

Και τα κατά την συζήτησιν προστεθησόμενα

Εξαιτούμεθα

Να γίνη δεκτή η παρούσα αίτησις, αναγνωρισθώμεν δικαιούχοι της κατά το Νομοθ. Δ/γμα 4178/1961 οφειλομένης εις ημάς αποζημιώσεως ένεκα της κατά την 24 Απριλίου 1944 θανατώσεως του υιού και αδελφού μας Ιωάννου Δημ. Λούπη θανατώσεώς του υπό του Γερμανικού Στρατού Κατοχής, και διαταχθή η καταβολή ταύτης εις ημάς νομίμως.

Εν Αθήναις τη 23 Οκτωβρίου 1961

Ο ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

Αξιοσημείωτη για το κλίμα της εποχής η δήλωση νομιμοφροσύνης των αιτούντων ως ουδέποτε καταδικασθέντων «δι εθνικήν αναξιότητα».

Άγνωστη η τύχη όσων προσώπων αναφέρονται στα παραπάνω «σκουπίδια». Όσοι διαθέτουν πληροφορίες, είναι ευπρόσεκτοι.

Εικόνες για μια νύχτα…

Προσπαθώ να βάλω – με τη φαντασία – εικόνες σε κάτι που συνέβη μίλια μακριά.

Βλέπω έναν 85 χρονο άντρα με ολόλευκα μαλλιά να κάθεται αναπαυτικά στην πολυθρόνα του γραφείου του μπροστά στον υπολογιστή. Ένα μικρό δωμάτιο, είναι δεν είναι οκτώ τετραγωνικά. Χωράει μόλις ένα μονό κρεβάτι κι ένα γραφείο. Α, και μια βιβλιοθήκη, ξέχειλη ως εκεί που δεν παίρνει. Διάχυτος απαλός φωτισμός από δυο πορτατίφ. Ο τέταρτος όροφος τον προφυλάσσει από την, ελάχιστη άλλωστε, βουή του δρόμου.

Τι να θέλει ένας άνθρωπος σε αυτή την ηλικία; Τίποτα περισσότερο από την ηρεμία για να συνεχίσει το δημιουργικό του έργο. Μόλις τέλειωσε τα απομνημονεύματά του – στριμωγμένα σε 600 σελίδες – άπειρα περιστατικά μιας πολυτάραχης ζωής – αλλά έχει πολύ δουλειά ακόμα. Σχέδια για βιβλία, ταινίες. Βλέπεις, άμα σου μπει το σαράκι της δημιουργίας, δε σ αφήνει σ οποιαδήποτε ηλικία.

Μια ηρεμία που «αναστατώνουν» ενίοτε οι δυο μαλλιαροί σύντροφοί του, ο «Ρωμαίος» και η «Αρκ αν σιέλ» απαιτώντας την προσοχή του. Ενόχληση απολύτως επιθυμητή και μάλλον ευεργετική.

Ξαφνικά την ησυχία του μικρού Παρισινού διαμερίσματος διακόπτει ένα τηλεφώνημα. Από την Αθήνα. Θα μπορούσε ίσως να ήταν η αναγγελία ενός, καθυστερημένου, αφιερώματος στο σύνολο του έργου του από το εθνικό κινηματογραφικό Φεστιβάλ της χώρας ή μια βράβευση από την Ακαδημία (αν αυτό μπορεί να θεωρηθεί επιβράβευση).

Τίποτα απ΄ όλα αυτά. Το τηλεφώνημα τον ενημερώνει ότι ένα πειρατικό κανάλι με το σήμα ΕΔΤ ξεκίνησε σήμερα προβάλλοντας μια δική του ταινία! Κανάλι που αυτοπροσδιορίζεται ως κρατικό αλλά εκπέμπει από ιδιωτικό στούντιο με τη βοήθεια μεγάλων ιδιωτικών καναλιών που λειτουργούν παράνομα – με προσωρινές άδειες εδώ και 25 χρόνια! Η μόνη κρατική συμβολή σε αυτό οι ένοπλες αστυνομικές δυνάμεις που αποσύνδεσαν τους κρατικούς πομπούς και προστατεύουν το ιδιωτικό στούντιο! Χωρίς να τηρηθεί καμία νόμιμη διαδικασία.

Και προβάλλουν τώρα την ταινία του χωρίς την άδειά του δημιουργού αλλά και χωρίς να τον ενημερώσουν! Καταπατώντας βάναυσα την πνευματική ιδιοκτησία.

Μεγαλύτερη προσβολή δεν μπορούσε να δεχτεί. Θα μπορούσε να είναι ισάξια εκείνης της Χούντας το 67 που του απαγόρευσε την επιστροφή και τον υποχρέωσε στη μακρόχρονη εξορία. Δυστυχώς δεν μπορεί να εμποδίσει τη προβολή. Η οργή του εκδηλώνεται με απίστευτο θανατηφόρο χιούμορ σε μια πρώτη γραπτή δήλωση.

Από την αυτοδιαχειριζόμενη ΕΡΤ στην Αθήνα, που σε πείσμα όλων συνεχίζει να εκπέμπει ένα μήνα τώρα, οι εργαζόμενοι στο βραδινό δελτίο προσπαθούν να επικοινωνήσουν μαζί του. Για μια πρώτη αντίδραση. Τα τηλέφωνα όμως είναι κομμένα. Ακολουθεί ένα αγωνιώδης τηλεφωνικό πήγαιν -έλα Παρίσι Αθήνα για να βρεθεί μια εναλλακτική λύση. Τελικά τη βρίσκουμε. Ο Ροβήρος ξεσπάει…

Δεν χρειάζομαι άλλες εικόνες.

Το ερώτημα που είχε θέσει ο ίδιος στο βιβλίο του «Το Κράτος της Τηλεόρασης» αναφερόμενος σε άλλες εποχές, φωτίζει τώρα εκτυφλωτικά τη νύχτα, καθώς από τις 10 περνάγαμε στις 11 του Ιούλη: «Μήπως έχουν ανασταλεί άρθρα του Συντάγματος και δεν το έχουμε αντιληφθεί;»

Το πρωί αντιλήφθηκα ότι η «λευκή νύχτα» μου υπαγόρευσε μόνο δυο λέξεις: ΚΑΝΕΝΑ ΕΛΕΟΣ σε αυτούς που σκοτώνουν τη δημιουργία. ΚΑΝΕΝΑ ΕΛΕΟΣ σε αυτούς που τσακίζουν τους ανθρώπους. ΚΑΝΕΝΑ ΕΛΕΟΣ σε όσους τους στηρίζουν ακόμα και αυτούς που λένε «μήπως…»